Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku z 13 października 2023 r.

Pozwem z 6 kwietnia 2022 r. (data nadania przesyłki pocztowej) A. Z. wniosła o zasądzenie od Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 32.978,76 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje żądanie powódka wskazała, że zawarła z pozwanym bankiem umowę kredytu hipotecznego nr KH/ (...), w walucie PLN, zmienionej aneksem nr (...) przewidującym indeksację do waluty (...). Podniosła, że w umowie w brzmieniu nadanym aneksem oraz w regulaminie zawarte zostały niedozwolone klauzule umowne (§ 2 ust. 1, § 2 ust. 3, § 3 ust. 1-4, § 4, § 7 ust. 1 i 3 oraz § 8 umowy; § 2 ust. 19, § 3 ust. 1-2, § 5 ust. 16 § 7, § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4 i 5 oraz § 11 ust. 4 i 5 Regulaminu) skutkujące brakiem możliwości jej dalszego wykonywania, względnie nieważności umowy z powodu sprzeczności z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe oraz art. 353 ¹ k.c. Wyjaśniła, że dochodzone roszczenie stanowi uiszczone na rzecz banku bez podstawy prawnej raty kapitałowo-odsetkowe w okresie od października 2018 roku do listopada 2021 roku. (pozew- k. 1-33)

W udzielonej 8 lipca 2022 r. (data nadania przesyłki pocztowej) odpowiedzi na pozew, pozwany Bank (...) S.A. (dalej także: Bank, Bank (...)) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zażądał zasądzenia od powódki zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował powództwo zarówno co do zasady, jak i co do wysokości, zakwestionował, aby umowa kredytu w brzmieniu nadanym aneksem nr (...) była nieważna oraz, aby zawierała niedozwolone klauzule umowne, aby bank stosował kursy walut w tabeli kursów walut obcych banku w sposób dowolny. Zaznaczył, że zawarcie aneksu, na mocy którego doszło do przewalutowania kredytu było świadomą i dobrowolną decyzją konsumenta, treść umowy była indywidualnie uzgadniana pomiędzy stronami, kwestionowane klauzule nie godzą w dobre obyczaje. Powołano się na złożenia przez powódkę wniosku o przewalutowanie kredytu na powszechnie znane ryzyko kursowe oraz na możliwość spłaty bezpośrednio w (...). Następnie pozwany zaprzeczył, aby przedmiotowa umowa była sprzeczna z przepisami ustawy – kodeks cywilny. Podkreślił, że przedmiotowy kredyt był kredytem walutowym udzielonym we frankach szwajcarskich, a mechanizm indeksacji stanowił odpowiedź na potrzeby klientów banku; stosowany przez bank kurs (...) miał charakter rynkowy. Zaakcentował, że ustawa antyspdreadowa wyeliminowała jakiekolwiek wątpliwości, co do skuteczności kwestionowanych zapisów umownych. Wskazał, że określają one główne świadczenia stron sformułowane w sposób jednoznaczny i jako takie nie podlegają kontroli w kontekście abuzywności. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia oraz zakwestionował abuzywność zapisów dotyczących ubezpieczenia pomostowego. (odpowiedź na pozew- k. 95-124).

Postanowieniem z 30 listopada 2022 r. Sąd pouczył pełnomocników stron, że po usunięciu kwestionowanych postanowień z umowy nie zachodzą podstawy do jej utrzymania w dalszej części, co uzasadnia uznanie umowy za nieważną. (postanowienie – k. 257)

Na rozprawie 5 października 2023 roku pełnomocnik pozwanego zgłosił zarzut zatrzymania w trybie art. 496 w zw. z art. 497 k.c. do czasu zaoferowania przez powódkę zwrotu na rzecz banku świadczenia w wysokości kwoty wypłaconego kapitału kredytu w wysokości 35.300 zł (protokół rozprawy – k. 281.)

PODSTAWA FAKTYCZNA ROZSTRZYGNIĘCIA

26 czerwca 2006 roku A. R. (aktualne nazwisko: Z.) zawarła z Bankiem (...) S.A. w W. umowę o kredy hipoteczny nr KH/ (...) na kwotę 225.500 zł indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Kredyt ten oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej wynoszącej 2,4992% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej L. 3M obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1,25 pp stałej w całym okresie kredytowania (§ 6 ust. 1 i 3 umowy). Zabezpieczenie kredytu stanowiły: hipoteka kaucyjna, cesja na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz cesja na bank praw z policy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy (§ 9 umowy).

(dowód: umowa kredytu hipotecznego – k. 141-143, skrócony odpis aktu małżeństwa - k. 41-42)

W dniu 6 lipca 2007 r. A. R. (aktualne nazwisko: Z.) złożyła w Banku (...) wniosek kredytowy o udzielenie kolejnego kredytu w kwocie 35.350 zł na wykończenie nieruchomości. Jako walutę spośród dostępnych opcji: PLN, EURO, USD, (...), zakreślono PLN. Okres kredytowania określono na 180 miesięcy.

( dowód: wniosek kredytowy – k. 136-138)

Po uzyskaniu pozytywnej decyzji kredytowej, 30 lipca 2007 roku A. R. (aktualne nazwisko: Z.) zawarła z Bankiem (...) S.A. umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) na kwotę 35.350 zł, którego celem było sfinansowanie wykończenia nieruchomości. Okres kredytowania określony został na 180 miesięcy (§ 2 umowy). Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej wynoszącej na dzień sporządzenia umowy 5,7100% w stosunku rocznym, stanowiącej sumę stopy referencyjnej Wibor 3M oraz marży w wysokości 1.0000 pp stałej w całym okresie obowiązywania umowy. (§ 6 umowy). Kredyt miał być spłacany w 180 ratach równych zawierających malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej. (§ 7 umowy). Zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiła hipoteka kaucyjna do kwoty 60.095 zł, cesja na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych oraz cesja na bank praw z polisy na życie kredytobiorcy (§ 9 umowy).

(dowód: umowa kredytu – k. 43-45, 131-133, decyzja kredytowa – k. 144, 148-151, wstępna ocena zdolności kredytowej – k. 145, parametry wejściowe symulacji – k. 146-147, odpis aktu małżeństwa – k. 41-42)

Regulamin Kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. (obowiązujący w chwili zawarcia umowy), stanowiący załącznik do Umowy i doręczony kredytobiorcy w § 2 zawierającym słowniczek pojęć użytych w regulaminie w pkt 8 dotyczącym stopy referencyjnej wskazywał, że:

a) stawka WIBOR (3M), to stopa procentowa podawana przez R. o godzinie 11.00, na podstawie średniej arytmetycznej kwotowań 3-miesięcznych, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki finansowe na rynku międzybankowym, w przypadku kredytu w PLN,

f) stawka L. (3M), to stopa procentowa podawana przez R. o godzinie 11.00 (...) w L., na podstawie średniej arytmetycznej kwotowań 3-miesięcznych, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki finansowe na londyńskim rynku międzybankowym, w przypadku kredytu w (...).

W pkt 19) ww. paragrafu Regulaminu wskazano, że kredyt w walucie obcej to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej według wg tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku.

Ponadto, § 3 Regulaminu stanowił, że kredyt udzielony jest w PLN. Może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku (...) (ust. 1 i 2),

W myśl § 5 ust. 16, w przypadku kredytu w walucie obcej:

1. Wnioskodawca we wniosku o udzielenie kredytu określa kwotę kredytu w PLN z zaznaczeniem waluty wnioskowanego kredytu,

2. Kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich. W umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN,

3. uruchomienie środków z kredytu następuje w sposób określony w dyspozycji uruchomienia kredytu, po jej akceptacji przez Bank,

W § 8 ust. 1 wskazano, że kredyt jest spłacany w terminie określonym w umowie poprzez obciążenie rachunku wskazanego w umowie kredytu. Ust. 3 stanowił - w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty. Ust. 4 - w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, iż Bank będzie popierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie Banku.

§ 9 ust. 4 stanowił, że w przypadku kredytu w walucie obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut obcych. Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

Zgodnie z § 10 ust. 4 Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w banku (...) z dnia realizacji, wskazanego rzez Kredytobiorcę w dyspozycji dokonania wcześniejszej spłaty.

W § 11 ust. 1 przewidziano, że Bank na wniosek kredytobiorcy może dokonać przewalutowania kredytu.

W § 13 ust. 4 podano, że w przypadku kredytu w walucie obcej dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązujący w dniu odnawiania zabezpieczenia na podstawie obowiązującej w Banku (...).

( dowód : regulamin- k. 154-173)

W dacie zawarcia umowy obowiązywał cennik z 1 kwietnia 2007 r. W cenniku tym określono oprocentowanie kredytu hipotecznego oraz pożyczki hipotecznej w złotówkach i we frankach szwajcarskich wskazując, że są one oprocentowane według zmiennej stopy procentowej na podstawie stałej marży banku oraz zmiennych stóp referencyjnych – w przypadku zobowiązania w PLN – Wibor 3M wynoszący 4,2400%, a w przypadku zobowiązania w (...) L. 3M wynoszący –2,2950%.

( dowód : cennik - k. 174-176)

W ramach zawieranej umowy A. R. zgodziła się na pobieranie z rachunku bankowego prowadzonego do obsługi kredytu środków pieniężnych na jego spłatę wraz z odsetkami.

( dowód: pełnomocnictwo- k. 177-177verte)

Zgodnie z dyspozycją wypłaty środków z 3 sierpnia 2007 roku Bank (...) S.A. wypłacił A. R. kwotę 35.000 zł.

( dowód: dyspozycja wypłaty środków – k. 178)

W związku z istnieniem dwóch stosunków zobowiązaniowych względem tego samego banku oraz koniecznością uiszczania składek na ubezpieczenie z tytułu obu tych umów, A. Z. udała się do banku, celem uzyskania informacji odnośnie do możliwości skonsolidowania tych kredytów wraz z powiązanymi z nimi zabezpieczeniami oraz – w konsekwencji – zmniejszenia kosztów zobowiązania i raty. W placówce banku została ona pouczona, że kredyty zostaną „połączone” w kredyt indeksowany walutą (...). Była ona zapewniana, że (...) jest najbardziej stabilną walutą, w związku z tym wysokość raty będzie spadać. Nie była ona informowana o wysokości kursu, jaki będzie miał zastosowanie do nowej umowy, ani o ryzyku kursowym.

( dowód: przesłuchanie powódki w charakterze strony – k. 280-281)

25 lipca 2008 roku A. R. (aktualne nazwisko: Z.) złożyła w Banku (...) S.A. wniosek o zmianę warunków umowy kredytu, wskazując, jako numer umowy kredytowej KH/ (...). Wniosła ona o przewalutowanie kredytu udzielonego w PLN w wysokości 34.193,13 zł na walutę (...). W rubryce: „dodatkowe informacje” wskazała ona na zmianę okresu kredytowania tak, aby ostatnia rata przypadała na lipiec 2041 r. oraz połączenie z kredytem nr (...) w jeden kredyt.

( dowód : wniosek o zmianę warunków umowy – k. 139-140)

6 sierpnia 2008 roku wydana została decyzja wyrażająca zgodę na przewalutowanie kredytu i wydłużenie okresu kredytowania w przedmiocie zmiany waluty z PLN na (...). Rata po przed przewalutowaniem miała wynosić 329,55 zł, a po przewalutowaniu i wydłużeniu okresu: 165,86 zł. Po przewalutowaniu marża miała wynosić 1,40%, L. 3M – 2,79%, a oprocentowanie – 4,19%.

( dowód : decyzja – k. 49, 152)

W dniu 4 września 2008 roku A. R. (aktualne nazwisko: Z.) przedstawiony został aneks nr (...) do umowy o Kredyt Hipoteczny nr KH/ (...) z 30 lipca 2007 r. Dowiedziała się ona wówczas, że brak jest możliwości konsolidacji, jednak zapewniano, że rata drugiego kredytu zostanie znacznie obniżona, co będzie dla niej korzystne. Po zapoznaniu się w placówce banku z projektem aneksu został on podpisany przez strony. Postanowiono w nim, że kwota zadłużenia głównego wynosząca na dzień 4 września 2008 r. 33.808,14 zł będzie z tym dniem indeksowana do waluty (...) wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku w dniu złożenia wniosku o przewalutowanie kredytu (tj. 25.07.2008 r.) i stanowiła na ten dzień równowartość 17.490,89 CHF z zastrzeżeniem § 9 (§ 2 aneksu). § 3 zmieniono okres kredytowania na 408 miesięcy. Zgodnie z § 4 aneksu, § 6 ust. 3 umowy kredytu otrzymywał brzmienie: oprocentowanie kredytu stanowi sumę stopy referencyjnej L. 3M ( (...)) oraz marży w wysokości 1.40 pp”. § 6 ust. 5 umowy kredyt otrzymywał brzmienie: „oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej L. 3M (dla (...)) (§ 5 aneksu). § 7 ust. 2 umowy kredytu otrzymywał brzmienie: „Kredyt spłacany będzie w 408 ratach miesięcznych, w tym 0 rat obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 408 równych rat miesięcznych, które zawierają malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej” (§ 6 aneksu).

( dowód : aneks – k. 46-48, 134-135, przesłuchanie powódki w charakterze strony – k. 280-281)

W okresie od października 2008 roku do listopada 2021 roku r. w ramach umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) w brzmieniu nadanym aneksem nr (...) Bank (...) S.A. pobrał od A. Z. kwotę 32.978,76 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych.

(dowód: zaświadczenie o wysokości spłat odsetek od kredytu hipotecznego – k. 50-64, zestawienie transakcji – k. 179-198)

2 marca 2019 roku A. R. zawarła związek małżeński i przyjęła nazwisko (...).

( dowód : odpis aktu małżeństwa – k. 41-42

A. Z. dowiedziała się o ewentualnych wadliwych zapisach zawartych w umowie w brzmieniu nadanym aneksem nr (...) około 2021 roku.

( dowód : przesłuchanie powódki w charakterze strony – k. 280—281)

Pismem z 8 listopada 2021 roku A. Z. złożyła do Banku (...) S.A. reklamację dotyczącą wykonywania umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) oraz KH/ (...), wskazując na nieważność obu umów. Wezwała ona bank do zapłaty w terminie 14 dni całej kwoty stanowiącej sumę spłaconych przez nią rat.

W odpowiedzi na powyższe bank wskazał, że zawarte umowy są ważne, skuteczne i wiążące.

( dowód: reklamacja - k. 78-80; odpowiedź pozwanego na wezwanie do zapłaty- k. 81-83)

8 listopada 2021 roku A. Z. złożyła pisemne oświadczenia, że została poinformowana przez pełnomocnika o ty, że umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) sporządzona 30 lipca 2007 roku z późniejszymi aneksami może być nieważna oraz, że może zawierć klauzule niedozwolone; że umowa może jej nie wiązać również w zakresie szerszym niż niedozwolone klauzule umowne, co prowadzić będzie do uznania umowy za bezskuteczną (bądź nieważną) w całości od chwili jej zawarcia; w takiej sytuacji stronom (jej i bankowi) mogą przysługiwać odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy.

( dowód : oświadczenie – k. 84-84verte)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane w jego opisie dokumenty. Wynikające z nich okoliczności faktyczne nie były kwestionowane przez żadną ze stron, również i Sąd działając w tym zakresie z urzędu nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej. Okoliczności bezsporne w ogóle nie wymagały wykazywania ich prawdziwości za pomocą dowodów zgodnie z treścią art. 229 - 230 k.p.c., albowiem zostały przez strony wprost przyznane, bądź też nie zostały zaprzeczone, co zostało przez Sąd ocenione na zasadzie powołanych przepisów.

Na walor wiarygodności zasługiwał dowód z przesłuchania powódki. Jej relacja była spójna, logiczna, konsekwentna i znajdująca potwierdzenie w pozostałym zgromadzonym materiale dowodowym. Sąd miał co prawda na uwadze, że była ona zainteresowana korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem sprawy, niemniej jednak treść jej przesłuchania była nie tylko wewnętrznie spójna, ale też nie pozostawała w sprzeczności z dokumentami zgromadzonymi w aktach sprawy, w szczególności treścią wniosku o zmianę umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...), z którego wprost wynikał cel aneksu polegający na konsolidacji obu posiadanych przez powódkę kredytów.

Nieistotne dla rekonstrukcji stanu faktycznego okazały się zeznania świadka M. J., która nie pamiętała powódki oraz okolicznością zawarcia z nią aneksu. Natomiast kwestia zarówno procedur banku dotyczących przewalutowania kredytu, jak też ogólnej praktyki świadka pozostawała irrelewantna dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka M., jako nie mający znaczenia dla rekonstrukcji stanu faktycznego. Nie uczestniczył on bowiem bezpośrednio w procesie zawierania umowy oraz aneksu przez powódkę, a kwestia ogólnie przyjętych w banku procedur, pozostawała nieistotna dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy okazały się dokumenty w postaci zanonimizowanych umów kredytu, instrukcji, raportu Komisji (...), kursów walut obcych innych banków oraz NBP oraz opinii prywatnych. Nie dotyczyły one bowiem bezpośrednio poddanego pod osąd stosunku prawnego, a zatem mogły stanowić one jedynie wzmocnienie argumentacji strony, która się na nie powoływała.

PODSTAWA PRAWNA ROZSTRZYGNIĘCIA

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Podstawową przyczyną uwzględnienia powództwa było przesłankowe stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr KH/ (...) sporządzonej 30 lipca 2007 roku – w brzmieniu nadanym aneksem nr (...) z 4 września 2008 roku, wynikające z naruszenia granic swobody umów ze względu na mechanizm indeksowania kredytu oparty na Tabelach Kursowych Banku i co za tym idzie – sprzeczność z naturą stosunku prawnego. Jakkolwiek stwierdzenie nieważności umowy eliminuje możliwość badania jej zapisów pod kątem abuzywności, niemniej jednak, nawet przy przyjęciu, że wskazany stosunek prawny jest ważny, to zawarte w umowie kredytu oraz regulaminie postanowienia określające sposób wyliczenia kwoty podlegającej spłacie i wysokości rat są bezskuteczne na podstawie art. 385 ¹ i nast. k.c., a usunięcie ich z umowy prowadzi do jej nieważności w całości. Z tego też względu, pomimo odrębności powyższych przesłanek uznania umowy za nieważną, które to przesłanki zostały również powołane przez stronę powodową w pozwie, możliwe było zbadanie zarówno pierwotnej ważności umowy w kontekście treści art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ustawy – prawo bankowe, jak też skuteczności zapisów dotyczących indeksacji przez pryzmat art. 385 ¹ k.c., albowiem prowadziły one do tożsamych skutków. Faktem jest, że bezskuteczność poszczególnych zapisów umownych może zaistnieć jedynie w ważnym stosunku zobowiązaniowym, jednakże brak jest przeszkód do przeprowadzenia tego badania alternatywnie, czy ewentualnie, w szczególności, jeżeli jego konsekwencją jest także stwierdzenie nieważności całej umowy.

Przed przystąpieniem do oceny charakteru zawartej umowy oraz jej poszczególnych postanowień wskazać należy, że strona pozwana miała status przedsiębiorcy w rozumieniu kodeksu cywilnego, zaś powódka status konsumenta stosownie do treści art. 22 ¹ k.c.

Kluczową kwestią dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a stanowiącą zasadniczy argument pozwanego banku, było ustalenie kwoty i waluty kredytu, w jakiej umowa o kredyt została wyrażona zgodnie z aneksem z 4 września 2008 roku.

Zgodnie z treścią art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U.1997.140.939 ze zm., w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia umowy, dalej: (...)) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (ust. 1). Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy, 2) kwotę i walutę kredytu, 3) cel, na który kredyt został udzielony, 4) zasady i termin spłaty kredytu, 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Forma pisemna nie została zastrzeżona pod rygorem nieważności, a zatem jest wymagana jedynie dla celów dowodowych. Oznacza to, że wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.

Art. 65 § 1 k.c. statuuje kombinowaną metodę wykładni oświadczeń woli składanych innej osobie. Pierwszeństwo ma znaczenie tego oświadczenia, jakie rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia. Jeżeli strony różnie określały znaczenie oświadczenia, to za prawnie wiążące uznaje się znaczenie ustalone według obiektywnego wzorca, czyli takie, jakie w świetle reguł wynikających z art. 65 § 2 k.c. powinien mu przypisać odbiorca oświadczenia. Przeważa ochrona zaufania odbiorcy nad rozumieniem składającego oświadczenie, który powinien zredagować je w sposób zgodny z wolą zrozumienia go przez odbiorcę. Interpretacja oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej dokonywana jest przede wszystkim na podstawie tekstu dokumentu. Zasadnicze znaczenie mają językowe reguły znaczeniowe, a wykładnia poszczególnych wyrażeń powinna uwzględniać kontekst i związki znaczeniowe, występujące między zawartymi w tekście postanowieniami. Wątpliwości interpretacyjne, nie dające się usunąć za pomocą ogólnych reguł, powinny być rozstrzygane na niekorzyść strony, która zredagowała tekst wywołujący wątpliwości. Decydujące jest obiektywne rozumienie oświadczenia woli w chwili, w której zostało złożone adresatowi (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 września 2016 r. sygn. akt II CSK 750/15, uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995 nr 12, poz. 168; wyroki z dnia 10 grudnia 2003 r., V CK 46/03; z dnia 3 stycznia 2008 r., V CSK 474/07, OSNC-ZD 2008 nr 4, poz. 109; z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 250/08).

Waluta zobowiązań

Z treści umowy zawartej pomiędzy stronami wynikało wprost, że pozwany Bank zobowiązuje się oddać powodom jako Kredytobiorcom, na czas oznaczony kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel. Umowa ta określała kwotę i walutę - literalna jej treść wskazywała, że jest to kwota w złotych polskich – w § 2 Aneksu kwotę kredytu określono na 33.808,14 zł, która miała zostać indeksowana walutą (...) i stanowić równowartość kwoty 17.490,89 CHF.

Na PLN jako na walutę kredytu wskazuje także waluta zabezpieczeń, przede wszystkim z zabezpieczenia hipotecznego, w którym wartość hipoteki kaucyjnej została wyrażona w PLN (§ 9 ust. 1 pkt 1 Umowy Kredytu – niezmieniona Aneksem nr (...)). Jak wynika z art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 06 lipca 1982 r. (Dz.U.1982 Nr 19, poz. 147) według stanu na chwilę zawarcia umowy, hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Jeżeli wierzytelność zgodnie z prawem została wyrażona w pieniądzu innym niż pieniądz polski, hipotekę wyraża się w tym innym pieniądzu (wyrok SN z 25 marca 2011 roku, IV CSK 377/10, M.Pr.Bank. 2012/9/21, z 29 kwietnia 2015 roku, V CSK 445/14, M.Pr.Bank. (...), M.Prawn. 2017/21/1163).

Również treść Regulaminu stanowiącego integralną część umowy przemawiała za przyjęciem, że udzielony kredyt był zobowiązaniem złotowym. W § 2 pkt 1 regulaminu wskazano, że kredytem jest każda transakcja obciążona ryzkiem kredytowym tj. kredyt mieszkaniowy MilleKredyt DOM, pożyczka hipoteczna M. H., kredyt konsolidacyjny MilleKredyt Konsolidacyjny, kredyt hipoteczny MilleKredyt Hipoteka. W § 2 Regulaminu zawierającym definicje pojęć, w punkcie 19 zapisano, że kredyt w walucie obcej stanowi kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku. Przepis § 3 ust. 1 Regulaminu stanowił zaś, że kredyt udzielony jest w PLN i może na podstawie obowiązującej w Banku (...) być indeksowany jedynie kursem waluty obcej (ust. 2). Jego treść potwierdza, że taką a nie inną definicję kredytu indeksowanego do (...) (czy innej waluty), Bank przyjął jedynie na potrzeby Regulaminu, co automatycznie nie czyniło z niego kredytu walutowego. Następnie § 9 ust. 4 Regulaminu stanowił, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut obcych. Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych.

Przytoczone postanowienia umowne, sformułowane jednostronnie przez pozwany Bank potwierdzają, że indeksacja wprowadzona do umowy (...) nr (...) stanowiła mechanizm przeliczeniowy i nie implikowała uznania ocenianego kredytu, jako udzielonego w walucie obcej - nadal było to bowiem zobowiązanie złotowe, a przeterminowane zadłużenie miało być finalnie wyrażone nie w (...), ale w PLN.

Zaznaczyć należy (o czym szczegółowo poniżej), że Aneks nr (...) – jakkolwiek regulował kwestię indeksacji przy obliczeniu salda zadłużenia, to w ogóle nie odnosił się do kwestii sposobu spłaty zobowiązania. Niemniej jednak – jak wynika z decyzji dotyczącej przewalutowania z 6 sierpnia 2008 roku – wysokość raty po zmianie treści umowy nr (...) miała wynosić 165,68 zł, a zatem nie tylko saldo zadłużenia, lecz także wysokość poszczególnych rat wyrażona została nie w (...), ale w PLN.

Nie zaistniały zatem żadne okoliczności, które mogłyby świadczyć o tym, że zgodną wolą stron było stwierdzenie, że kredyt przewalutowany do (...), stając się kredytem stricte walutowym. Aneks nr (...) wprowadził bowiem jedynie do umowy mechanizm indeksacji, a zatem klauzulę przeliczeniową, o czym świadczy wprost treść § 2 aneksu. Zobowiązanie wyrażone bowiem w walucie polskiej miało zostać przeliczone na walutę obcą, tj. (...) i wówczas Kredytobiorca miał – zgodnie z treścią ww. decyzji oraz Regulaminu – zobowiązany do dokonania spłaty kredytu w wysokości wynikającej z tak dokonanego przeliczenia i w ratach ustalonych w (...), ale przeliczonych na PLN. Powódka była zainteresowana jak najkorzystniejszą konsolidacją dwóch zobowiązań, przy czym jej celem było uzyskanie złotówek, a nie franków szwajcarskich. W takiej też walucie następowała spłata zobowiązania. Analiza zapisów umowy oraz Regulaminu prowadzi do konstatacji, że czynnik indeksacji stanowił de facto klauzulę waloryzacyjną. Żaden z zapisów umowy nie wymagał bowiem, by między stronami miało dochodzić do jakiejkolwiek wymiany walut. Jedynie ilość złotówek, stanowiących kwotę kredytu, była ustalana w odniesieniu do wartości innej waluty – (...).

Również zapisy wniosku o zmianę warunków umowy oraz decyzja dotycząca przewalutowania wskazują w istocie, że zamiarem powódki było zaciągnięcie zobowiązania w PLN. We wniosku zaznaczyła ona bowiem: przewalutowanie kredytu udzielonego w walucie/indeksowanego kursem waluty obcej, jednak w samej decyzji wydanej przez bank – przeliczenie wysokości raty kredytu po „przewalutowaniu” określone zostało w PLN. Co więcej, powódce nie zależało w istocie na zmianie stosunku prawnego na walutowy, albowiem spłacała ona kredyt w PLN, ale na konsolidacji kredytów oraz redukcji wynikających z nich kosztów. Nie sposób przypisywać określeniu we wniosku, jako waluty: (...) decydującego znaczenia, bowiem – co stanowi okoliczność notoryjną – kredyty z wykorzystaniem obcej waluty, w tym (...), miały bardzo zróżnicowane konstrukcje - od stricte walutowych po indeksowane – waloryzowane do/z waluty obcej, co w każdym z tym przypadków implikowało przeliczenie oprocentowania z wykorzystaniem wskaźnika L. a nie WIBOR, a co stanowiło główną przyczynę popularności kredytów walutowych w (...). O tym, jaka konstrukcja zostanie przyjęta przez strony decydowało faktycznie spektrum produktów oferowanych przez dany bank. W realiach niniejszej sprawy, w Aneksie nadal, jako wysokość zobowiązania wskazano PLN, a (...) określało równowartość istniejącego zobowiązania. Był to więc nadal wariant zobowiązań złotowych przeliczanych jedynie na potrzeby wypłaty i spłaty odpowiednim kursem franka szwajcarskiego, a nie zobowiązania walutowe.

Reasumując, treść powyżej przytoczonych postanowień Umowy i Regulaminu implikowała konstatację, że walutą kredytu po przewalutowaniu w rozumieniu art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo bankowe był złoty - PLN, a odniesienie się do waluty obcej – (...) jako do miernika wartości miało jedynie na celu umowne przeliczenie kwoty zobowiązań przy przyjęciu miernika wartości - waluty obcej. W konsekwencji przewalutowanie dokonanie Aneksem nr (...) miało charakter pozorny, nie prowadziło ono bowiem do zmiany waluty kredytu, ale do wprowadzenia do umowy elementu indeksacji, o czym stanowił wprost § 2 Aneksu oraz zapisy Regulaminu.

Nieważność umowy – sprzeczność z zapisami prawa bankowego

Zgodnie z art. 358 ¹ § 2 k.c. strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Takim miernikiem wartości może być również waluta obca (wyrok SA w Warszawie z 5 października 2014 roku VI ACa 1721/13, wyroki SN z 13 maja 2005 r., I CSK 690/04; z 2 lutego 2015 r., I CSK 257/14, z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134).

W konsekwencji uznać należało, że zawarta umowa, co do zasady, odpowiadała w swej treści dyspozycji art. 69 (...), określała bowiem kwotę i walutę kredytu (PLN). Tym samym wprowadzenie do umowy postanowień przewidujących mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 (...) oraz z art. 358 ¹ k.c.

Jeżeli kwota kredytu jest powiązana z kursem waluty obcej, to jest dopuszczalne, zgodnie z art. 358 k.c., aby wypłata i spłata kredytu następowała walucie polskiej albo w tej walucie, przy czym jeśli to dotyczy wyłącznie sposobu wykonania zobowiązania pieniężnego, nie powoduje zmiany waluty wierzytelności. Wniosek taki ma zastosowanie do umów z właściwie sporządzoną klauzulą waloryzacyjną (indeksacyjną, denominacyjną; tak SN w wyrokach z 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10, z 29 kwietnia 2015 r., V CSK 445/14, oraz z 29 października 2019 r. IV CSK 309/18).

Nieważność umowy – sprzeczność z naturą stosunku prawnego

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 1991 roku, w sprawie III CZP 15/91 (OSNCP 1992, nr 1, poz. 1), Sąd Najwyższy wskazał, że natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymaganiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd też nawet przy najdalej idących ułatwieniach w realizacji inicjatywy zmian pozostawiona jest drugiej stronie możliwość odmowy zgody na zmiany. W tym stanie rzeczy za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie jednej tylko stronie możliwości dowolnej zmiany jej warunków. Sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie przy umowach zawieranych nie w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę, skoro jest oczywiste, że zawsze jest on zainteresowany w najkorzystniejszym dla siebie ukształtowaniu regulacji masowo zawieranych umów.

Zasada swobody umów nie zezwala na to, aby jedna strona, a zwłaszcza silniejsza ekonomicznie, mogła na etapie realizacji umowy kredytu narzucać drugiej stronie wymiar jej zobowiązań, szczególnie w zakresie podstawowych jej obowiązków wynikających z tej umowy (wyrok SA w Warszawie z 26 sierpnia 2020 roku, VI ACa 801/19).

Jeżeli zatem określenie wysokości świadczenia pozostawione zostanie wyłącznie jednej ze stron umowy, to umowa taka sprzeczna będzie z naturą zobowiązania.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, że w przedmiotowej Umowie kredytu strony wprawdzie określiły wzajemne świadczenia (w tym kwotę do wypłaty w PLN oraz oprocentowanie, w oparciu o które ustalona miała być kwota do spłaty), jednakże postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w tabeli kursowej Banku, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia.

Postanowienia § 2 Aneksu nr (...) interpretowane w zw. z § 8 ust. 3 Regulaminu przewidywały, że do ustalenia salda zadłużenia oraz wysokości rat spłaty w walucie (...) zastosowanie będą miały odpowiednio kurs kupna waluty oraz kurs sprzedaży waluty, po ich przeliczeniu zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w danym dniu. Przy czym w Umowie w ogóle nie określono, ani zasad, na których następować ma spłata zobowiązania, ani zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie tabeli kursowej Banku (...), ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie .

W kontekście tym należy zaznaczyć, że przedmiotowy Aneks wprowadził metodę indeksacji w stosunku do obliczenia wysokości zadłużenia, salda kredytu, nie sprecyzował natomiast sposobu jego spłaty. § 6 Aneksu zmienił bowiem jedynie § 7 Umowy w zakresie ilości rat spłaty (ust. 2), nie zmieniając przy tym ust. 1, którego brzmienie pozostawało następujące: „Kredytobiorca zobowiązuję się spłacić kwotę kredytu w PLN ustaloną zgodnie z § 2”. Umowa zatem w ogóle nie regulowała kwestii sposobu spłaty kredytu udzielonego w PLN, indeksowanego do (...). Jedyne uregulowania w tym zakresie zawarte były zatem w Regulaminie, który z kolei stanowiąc, że kredyt w walucie obcej udzielany jest w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (§ 2 ust. 19 Regulaminu) oraz, że wysokość raty spłacanej w ramach kredytu w walucie obcej obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty, nie wskazywał, jakimi kryteriami pozwany Bank kierował się, ustalając własne kursy w tworzonej przez siebie tabeli kursowej. Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miał więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, skoro zasady te nie zostały sformułowane. Kursy te mogły więc zostać ustalone przez Bank dowolnie i bez żadnych ograniczeń. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało zatem przyznanie jednej stronie umowy nieograniczonego uprawnienia do określenia wysokości kursów waluty, na podstawie których ustalone miało być zarówno saldo kredytu jak i wysokość rat. Konsekwencją było przypisanie na etapie wykonywania umowy wyłącznie jednej stronie umowy określenia kursu kupna i kursu sprzedaży walut w tabelach kursowych Banku dokonywała w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy wypłacie kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).

Klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) oraz Regulaminie maja charakter blankietowy, umożliwiają pozwanemu pobieranie dodatkowego zysku poprzez stosowanie niejednolitego miernika wartości w postaci kursu kupna i sprzedaży (...). Odwołują się one do miernika nie mającego charakteru obiektywnego i zewnętrznego, jakim jest kurs obowiązujący wewnętrznie w banku. Taka konstrukcja uniemożliwiła kredytobiorcy ustalenie zasad, wedle których następuje ustalanie kursu waluty, a co za tym idzie – wysokość rat kredytu. Zasady ustalania kursu waluty powinny być zawarte w umowie, dlatego też samo wytłumaczenie mechanizmu kształtowania kursu należy uznać za niewystarczające.

Konsekwencją przyjętych przez bank zapisów umownych było przyznanie silniejszej stronie stosunku prawnego (Bankowi) prawa do swobodnego określania świadczenia drugiej strony, co daje możliwość nieograniczonego określenia wysokości świadczenia. Postanowienia umowne w tym zakresie powinny być skonkretyzowane w taki sposób, aby w przyszłości w trakcie wykonywania umowy konsument mógł ustalić wysokość swojego świadczenia (uchwała SN z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91).

Na marginesie dodać należy, że okoliczność, czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest okoliczność, że w przedmiotowej Umowie Bankowi w ogóle zapewniono taką możliwość.

Postanowienia umowne, dotyczące określenia mechanizmu indeksacji – poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia, a co za tym idzie – nadrzędności przedsiębiorcy nad konsumentem – są zatem sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., określającym granice swobody umów, a także naruszały istotę zobowiązania i wprowadzały nieograniczoną swobodę silniejszej stronie stosunku prawnego.

Skoro przedmiotowa umowa w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) sprzeczna jest z ustawą, tj. z art. 353 ¹ k.c., to wypełniona zostaje dyspozycja art. 58 § 1 k.c., zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić postanowienia zawarte w Regulaminie (bowiem brak tych zapisów w umowie w zakresie spłaty zobowiązania) dotyczące indeksacji.

Stosownie do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Mając powyższe na uwadze, ustalić należało, czy umowa kredytu w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) oraz Regulaminem może pozostać w mocy co do pozostałych postanowień umownych, tj. czy z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa ta i tak zostałaby przez strony zawarta.

W ocenie Sądu, przedmiotowa umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością. Z samego stanowiska procesowego strony pozwanej wynika, że nie zgodziłaby się ona na zawarcie umowy o kredyt wypłacony w PLN z zastosowaniem stawki referencyjnej właściwej dla waluty (...), a więc stawki L.. Ponadto zwrócić należy uwagę na to, że kredyty takie (złotowe z oprocentowaniem L.) – choć nie zostały zakazane przez ustawę – w praktyce nigdy nie były udzielane przez banki.

Wobec tego, że sporna umowa nie zostałaby zawarta bez kwestionowanych postanowień umownych, dotyczących mechanizmu indeksacji, uznać należało ją za nieważną w całości. Dodać przy tym należy, że sprzeczność z ustawą postanowień odsyłających do tabeli kursowej Banku prowadzi do upadku całego mechanizmu indeksacji dlatego, że bez tego odesłania nie byłoby możliwe ustalenie wysokości świadczeń stron umowy.

Ponadto, o sprzeczności z naturą stosunku prawnego przedmiotowej umowy świadczy obciążenie powódki nieograniczonym ryzykiem walutowym. Podkreślić wymaga, że pozwanym jest bank będący instytucją zaufania publicznego, dlatego też w relacjach z klientami powinien kierować się nie tylko celem zaspokojenia własnego interesu, ale również dążeniem do ochrony interesu klienta. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że powódka nie została w dostateczny sposób poinformowana o kosztach zawarcia umowy w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...), nie była ona w stanie – nie posiadając informacji o sposobie tworzenia tabeli kursów walut oraz ostatecznie o stosowanym przez bank kursie – przeprowadzić takiej analizy. Nie dysponowała bowiem najistotniejszą zmienną determinującą faktyczny stopień przedmiotowego ryzyka, a mianowicie kursem (...), po którym nastąpić miała spłata zobowiązania. Co więcej, na podstawie aneksu w ogóle nie została ona poinformowana, że w ramach spłaty zobowiązania będzie dochodziło do jakichkolwiek przeliczeń, jaka będzie ich metodologia oraz związane z tym ryzyko. To na banku ciążył obowiązek przekazania w sposób rzetelny szczegółowych informacji dotyczących ww. danych. Pozwany nie wykazał, żeby zadośćuczynił temu obowiązkowi, wręcz z przesłuchania powódki wynika, że zapewniano ją o stabilności kursu (...), co w konsekwencji doprowadziło do stanu, w którym była ona narażona na zmianę kursu (...), pomimo, że bank takiego ryzyka nie ponosił.

A. zapisów umownych i ich skutek

Z uwagi na rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie co do zasadności zarzutów dotyczących nieważności umów o kredyt indeksowany do waluty obcej z powodu ich sprzeczności z ustawą, w dalszej kolejności rozważyć należało także podniesione przez powódkę zarzuty dotyczące abuzywności kwestionowanych postanowień umownych.

Przy założeniu, że przedmiotowa umowa nie byłaby nieważna z wyżej podanych już względów, stwierdzić należałoby, jej postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji, stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą konsumenta.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Ocena postanowień umowy dokonywana być powinna według stanu z chwili jej zawarcia oraz w okolicznościach jej zawarcia, przy uwzględnieniu umów pozostających z nią w związku, stosownie do art. 385 ² k.c. oraz art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. UE L z 21 kwietnia 1993 r., dalej: „dyrektywa 93/13”). Istotne jest zatem przeprowadzenie kontroli incydentalnej wzorca w chwili zawarcia umowy, a nie jej wykonywania. Tym samym zbędne było w sprawie niniejszej ustalanie czy w istocie kurs przyjęty przez Bank w Tabeli odstawał, czy też nie odstawał od innych kursów oferowanych na rynku (czy był to „kurs rynkowy”). Istotna pozostaje w tym zakresie jedynie chwila zawarcia umowy (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 21 grudnia 2016 r., połączone sprawy C – 154/15, C-307/15 i C-308/15 (...), w szczególności teza 75 i 61, w której TS wyraźnie stwierdza, że abuzywne postanowienia należy uważać za nigdy nieistniejące). Przeciwne stanowisko mogłoby bowiem doprowadzić do sytuacji, w której w zależności od momentu dokonywanej oceny, rozstrzygnięcia w przedmiocie abuzywności tego samego wzorca umownego mogłyby być odmienne.

Nie sposób zatem podzielić stanowiska zaprezentowanego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r. (IV CSK 362/14), by znaczenie dla oceny abuzywności postanowień umowy łączącej strony miał fakt, że doszło do wypłaty określonych w stanie faktycznym kwot przez Bank, jak i fakt, że powódka dokonywała spłat rat zgodnie z harmonogramem. Do wyeliminowania niedozwolonego charakteru przedmiotowych postanowień nie dochodzi bowiem nawet jeśli sposób przeliczeń był niejasny według treści zaskarżonych postanowień umownych, jednak został skonkretyzowany z chwilą dokonania spłaty.

Jak wskazywano, umowa zawarta została z powódką, jako konsumentem przez bank w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Kwestionowane klauzule zawarte zostały we wzorcu umowy inkorporowanym do treści umowy i znajdujące się w Regulaminie, stanowiącym integralną jej część.

Przechodząc do analizy dalszych elementów warunkujących badanie abuzywności przedmiotowych zapisów umowy, punktem wyjścia było ustalenie jej essentialia negotii. Na podstawie umowy kredytu, bank zobowiązuje się do oddania kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie sumy środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z tej kwoty i zwrotu wykorzystanej sumy wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty.

Zakres pojęcia „postanowień określających główne świadczenia stron” musi być zawsze ustalany w konkretnym przypadku, z uwzględnieniem wszystkich postanowień oraz celu zawieranej umowy. Chodzi tu o określenie świadczeń decydujących o istocie związania stron umową, czyli o to, co dla stron umowy jest najważniejsze. Pojęcie to należy zatem interpretować wąsko, w nawiązaniu do elementów umowy kluczowych przedmiotowo. Przemawia za tym treść przepisu, która nie odnosi się do świadczeń „dotyczących głównych postanowień”, ale „określających” te postanowienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03). W realiach niniejszej sprawy niewątpliwie postanowieniem określającym główne świadczenie stron umowy w wypadku umów nienazwanych (a taki charakter miała umowa badana w sprawie niniejszej w momencie jej zawarcia) mają postanowienia określające elementy konstytutywne dla danego typu czynności, pozwalające na jej identyfikację, i odróżnienie od umów podobnych. Taka też interpretacja przyjmowana jest w orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości UE wydawanych na gruncie art. 4 ust 2 Dyrektywy 93/13. W szczególności kwestia ta rozważana była przez Trybunał także na gruncie sprawy kredytów rozliczanych w walucie obcej w orzeczeniu z dnia 30 kwietnia 2014 r. sygn. C 26/13 ( (...)), w którym wskazano, że za warunki umowy, które mieszczą się w pojęciu określenia głównego przedmiotu umowy w rozumieniu tego przepisu, należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę.

Możliwe jest zakwalifikowanie do warunków określających główne świadczenie stron także postanowień, które nie zostały zaliczone do ustawowych istotnych elementów umowy kredytu (orzeczenia SN z 4 kwietnia 2019 roku sygn., akt III CSK 159/17, z 11 grudnia 2019 roku, sygn. akt V CSK 382/18, wyrok (...) z dnia 14 marca 2019 roku, D., C 118/17).

W orzeczeniach wydanych przez Trybunał Sprawiedliwości 20 września 2017 r. w sprawie C- (...) (p. 34-41), 14 marca 2019 r. w sprawie C- (...) (p. 48 i 52) oraz 30 kwietnia 2014 r., w sprawie C- (...) w odniesieniu do umów kredytu o podobnym charakterze jak będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie wskazano, że poprzez umowę kredytową kredytodawca zobowiązuje się głównie udostępnić kredytobiorcy określoną kwotę pieniężną, zaś kredytobiorca - głównie spłacać tę sumę w przewidzianych terminach, zasadniczo z odsetkami. Świadczenia podstawowe tej umowy odnoszą się zatem do kwoty pieniężnej, która musi być określona w stosunku do waluty wypłaty i określonej spłaty. W konsekwencji (...) okoliczność, że kredyt musi zostać spłacony w określonej walucie, nie ma związku z posiłkowym sposobem płatności, lecz związana jest z samym charakterem zobowiązania dłużnika, przez co stanowi podstawowy element umowy kredytowej.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, postanowienia dotyczące zasad indeksowania kredytu określają podstawowe świadczenia w ramach zawartej umowy i charakteryzują tę umowę jako podtyp umowy kredytu - umowę o kredyt indeksowany w walucie obcej. Postanowienia te nie ograniczają się do posiłkowego określenia sposobu zmiany wysokości świadczeń stron, ale wprost świadczenie to określają. Bez przeprowadzenia przeliczeń wynikających z tych zapisów nie doszłoby do ustalenia oraz ustalania w przyszłości wysokości świadczeń żadnej ze stron.

W kontekście tym zauważyć należy, że celem kredytobiorcy było obniżenie jej miesięcznego obciążenia poprzez osiągnięcie jak najniższych rat. Uzyskano to poprzez obniżenie oprocentowania kredytu przy zastosowaniu klauzul indeksacyjnych. Zatem to postanowienia regulujące indeksację przesądzają o spełnieniu celu jaki założyły sobie strony umowy przez ostateczne ukształtowanie całej umowy.

Potwierdzenie powyższej konstatacji stanowi późniejsze uregulowanie przez ustawodawcę zasad związanych z udzielaniem kredytów denominowanych albo indeksowanych do waluty obcej. Wykształcenie się w obrocie wskazanych podtypów umów pozwala na przyjęcie stanowiska, że postanowienia świadczące o określonym podtypie umowy charakteryzują umowę i pozwalają na przyjęcie, że określają główne świadczenia stron. Za takie postanowienia uznać należy przede wszystkim mechanizm przeliczenia kwoty kredytu, a następnie nakazujących ustalenie wysokości świadczenia kredytobiorcy.

Ponadto, usunięcie z umowy kwestionowanych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale także – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest związane bezpośrednio z indeksacją przedmiotowych kredytów do waluty. Co więcej, klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umów kredytu, w związku z tym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna (wyrok z dnia 14 marca 2019 r., C‑118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, 52). Kategoria warunków umownych mieszczących się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 (Dz.Urz.UE.L z 1993 r. Nr 95, str. 29), obejmuje warunki określające świadczenia podstawowe w ramach danej umowy, które też z tego względu ją charakteryzują (wyroki z 03 czerwca 2010 roku C‑484/08, pkt 34; z 23 kwietnia 2015 r., C‑96/14, pkt 33). Warunki wykazujące zaś charakter posiłkowy względem warunków definiujących samą istotę stosunku umownego, w rozumieniu tego przepisu nie mogą być za to objęte pojęciem „głównego przedmiotu umowy” (wyroki: z 30 kwietnia 2014 roku, C‑26/13, pkt 50; z 23 kwietnia 2015 roku, C‑96/14, pkt 33).

Również w wyroku Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2019 roku (sygn. akt III CSK 159/17) wskazano, że pod pojęciem ,,kredyt indeksowany” należy pojmować kredyt, w którym suma kredytu była wyrażana w walucie polskiej, a którą następnie przeliczono na walutę obcą. W przypadku spłaty kredytu w ratach dokonywano operacji odwrotnej - każdą ratę wyrażoną w walucie obcej przeliczano z waluty obcej na walutę polską. W analizowanym przypadku, klauzula indeksacyjna stanowiła zatem element określający wysokość świadczeń Kredytobiorcy. Jeśli przyjąć, że stosownie do art. 69 ust. 1 (...), poprzez umowę kredytu Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji Kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a Kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu, wówczas nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu stanowi główne świadczenie Kredytobiorcy. Wówczas nie sposób stwierdzić, by klauzula indeksacyjna nie odnosiła się bezpośrednio do przedmiotowo istotnych elementów umów kredytu bankowego, a zatem do oddania i zwrotu sumy kredytowej - skoro wysokość tej sumy klauzula ta wprost kształtowała.

Kwestionowane postanowienia umowne statuujące klauzulę indeksacyjną zawarte w § 2 Aneksu w zw. z § 7 ust. 1 umowy w zw. z § 8 ust. 3 Regulaminu stanowiły zatem świadczenie główne umowy kredytu. Określały one bowiem podstawowe świadczenie w ramach zawartej umowy, charakteryzujące je i służące określeniu wysokości zobowiązania w powiązaniu z zasadami ustalania oprocentowania, w tym w powiązaniu ze stawką L., co wynikało wprost z postanowień Regulaminu - dla kredytów w (...).

Z uwagi jednak na brak sformułowania tych postanowień umownych
w sposób jednoznaczny, istniała możliwość dokonania ich kontroli przez pryzmat art. 385 ¹ § 1 k.c.

Klauzula umowna, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta jest klauzulą niedozwoloną. Wymóg jednoznacznego, zrozumiałego i transparentnego sformułowania postanowienia umowy wyraźnie wyodrębnia dwa elementy. Zrozumiałość dotyczy zarówno treści jak i formy wzorca, natomiast wymóg jednoznacznego jego sformułowania odnosi się wyłącznie do treści, zmierzając do zapobiegania sformułowaniom, które mogą prowadzić do wieloznaczności tekstu. Przesłanka wynikająca z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. jest zatem spełniona tylko wtedy, gdy postanowienie wzorca nie budzi wątpliwości co do jego znaczenia, innymi słowy, gdy wynika z niego tylko jedna możliwa interpretacja dla przeciętnego, typowego konsumenta (wyroki SN z 15 lutego 2013 r., I CSK 313/12, z 13 czerwca 2012 r., II CSK 515/11). Bez znaczenia jest natomiast okoliczność, czy przeciętny, typowy konsument, prawidłowo rozumiejący treść zawartego we wzorcu postanowienia, aprobuje, czy wręcz akceptuje tę treść, a więc czy podziela zawarte w niej stanowisko. Nie mieści się ona w ustawowej przesłance sformułowania postanowienia wzorca, określającego główne świadczenia stron, w sposób jednoznaczny, wyartykułowanej w art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. (wyrok SN z 10 lipca 2014 r, I CSK 531/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, CSK 1049/14 )

W dalszej kolejności zwrócić należy uwagę, że analizowane postanowienia umowy i Regulaminu nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości świadczeń stron tj. wolnej od jednostronnej decyzji pozwanego. Nie wskazano, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w chwili uruchomienia kredytu, jak i w chwili spłaty poszczególnych rat. Co więcej, umowa w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) w ogólnie nie przewidywała metody indeksacji dla „przewalutowanego” kredytu, pozostawiając w § 1 ust. 7 umowy kredytu obowiązek zapłaty nominalnej kwoty w PLN. Dlatego też należało przyjąć, że postanowienia umowne określające główne świadczenia stron w postaci zwrotu kredytu i uiszczania odsetek nie były jednoznacznie określone – w szczególności wobec prowadzenia indeksacji dla obliczenia wysokości zadłużenia oraz zaniechania w tym zakresie odnośnie do jego spłaty – nie zostały również wyrażone prostym i zrozumiałym językiem o czym stanowi art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13. Oznacza to, że pozwany musiał zapewnić powódce informacje wystarczające do podjęcia przez nią świadomej i rozważnej decyzji, czego nie uczyniono przy składaniu i rozpoznawaniu wniosku o wprowadzenie do umowy mechanizmu indeksacji. Wprowadzenie bowiem do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego, wymagało szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym Aneksem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zmienianej umowy. Wystawiał on bowiem na nieograniczone ryzyko kursowe kredytobiorcę, której cele było w istocie skonsolidowanie dwóch kredytów oraz obniżenie ich kosztów, czego Bank był świadom, oferując tego rodzaju produkt celem zwiększenia popytu na swoje usługi. W takim stanie rzeczy przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego oraz konkretnego mechanizmu indeksacji oraz przeliczenia waluty służącej do spłaty powinny zostać wykonany w sposób jasny, jednoznaczny i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych wpłat (wyroku SN z 27 listopada 2019 roku sygn. akt II CSK 483/18).

W konsekwencji stwierdzić należało, że obowiązek informacyjny ciążący na pozwanym nie został wykonany w sposób ponadstandardowy. Pozwany bank nie przedstawił powódce dostatecznych informacji dotyczących specyfiki zawieranego Aneksu. Dodatkowo, nawet najbardziej zorientowany konsument nie był wówczas w stanie przewidzieć jakie konsekwencje ekonomiczne wiążą się z podejmowaną przez niego decyzją. Podkreślić ponadto wymaga, że konsument nie zawarłby umowy zdając sobie sprawę, że zobowiązany będzie do zwrotu kwoty znacznie wyższej niż pożyczył tylko z tytułu wzrostu kursu waluty, który to kurs ustalany był jednostronnie przez kredytodawcę. Powódka była przekonana, że kwota, którą powinna spłacać z tytułu zawartych umów powinna ulec zmniejszeniu z upływem czasu i płaceniem kolejnych rat, a wahania kursu mogą będą nieznaczne. Pozwany nie poinformował jej, że wzrost kursu waluty może doprowadzić do nieopłacalności zawieranej przez konsumenta umowy oraz o nieograniczonym charakterze jej ryzyka walutowego.

Innymi słowy, metody obliczenia faktycznej kwoty rat oraz zobowiązania, jak również mający zastosowanie kurs wymiany waluty zobowiązania powinny być przejrzyste, tak by przeciętny konsument, który jest właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny, mógł oszacować w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne, a w szczególności całkowity koszt kredytu. Konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę, ponosi nie tylko pewne ryzyko kursowe, ale nieograniczone ryzyko, które może doprowadzić do powstania po jego stronie zobowiązania względem banku kilkakrotnie przewyższającego wysokość zaciągniętego długu. Obowiązkiem przedsiębiorcy jest przedstawienie realnych możliwych wahań kursów z uwzględnieniem danych historycznych, w szczególności, jeżeli konsument nie uzyskuje dochodów w tej walucie. Tymczasem dane takie nie zostały przedstawione kredytobiorcy, która działała w pełnym zaufaniu do banku, jako do instytucji zaufania publicznego. Ponadto, właściwe poinformowanie konsumenta o ryzyku związanym z zawieraną umową powinno opierać się na jasnej i niewprowadzającej w błąd informacji o tym, że kurs waluty obcej może wzrosnąć w sposób nieograniczony, nawet jeśli jest to ryzyko czysto teoretyczne.

W zakresie tym wypowiedział się także Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 30 kwietnia 2014 roku (C-26/13), w którym wskazano, że artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku analogicznego warunku umownego musi być on wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że uregulowanie § 2 Aneksu w zw. z § 7 ust. 1 umowy w zw. z § 8 ust. 3 Regulaminu nie spełnia przesłanki jednoznaczności, odwołuje się bowiem do nieweryfikowalnego w dacie zawarcia umowy, arbitralnie przez jedną ze stron umowy - Bank ustalanego kursu waluty bez określenia precyzyjnego działania mechanizmu wymiany waluty. W efekcie skoro główne świadczenie strony pozwanej – kwota kredytu przy przyjęciu kursu ustalonego arbitralnie przez Bank nie została określona w sposób jednoznaczny, umożliwiało to dokonanie oceny postanowień umowy odnoszących się do ustalenia kwoty kredytu, a dokładnie kursu waluty pod kątem ich abuzywności.

Kolejno, nie budziło wątpliwości Sądu, że wszystkie analizowane postanowienia umowne nie były postanowieniami uzgodnionymi indywidualnie z powódką.

Kwestionowane klauzule zawarte zostały we wzorcu umownym (oraz w Regulaminie) sporządzonym przez pozwanego. Ciężar wykazania, że ww. klauzule (ich treść) były indywidualnie uzgodniona z powódką spoczywał na stronie pozwanej, jako wywodzącej z tego twierdzenia skutki prawne (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Strona pozwana w toku postępowania dowodowego nie wykazała, że doszło do indywidualnego uzgodnienia zakwestionowanych klauzul. Ponadto sam fakt wyboru jednego spośród gotowych wzorców nie stanowi jeszcze o możliwości przyjęcia, iż umowa była indywidualnie negocjowana. Istotne jest bowiem, aby konsument miał rzeczywisty wpływ na treść zapisów umownych, co – jak wynika z przesłuchania powodów – nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Nie stanowiła także przejawu indywidualnego negocjowania warunków umownych na możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w (...), co wynikało z § 8 ust. 4 Regulaminu. Prawdą jest, że taka możliwość istniała już od chwili zawarcia Umowy oraz Aneksu, jednakże warunkowało ją otworzenie rachunku walutowego, o ile taki rachunek był dostępny w ofercie Banku. Sam fakt potwierdzenia otrzymania regulaminu w którym dopuszczona była możliwość spłat rat kredytu bezpośrednio w (...), po założeniu rachunku walutowego, nie stwierdza, że pominięcie tej możliwości przez powódkę było wynikiem jej świadomego wyboru. Nadal nie miała ona wpływu na wybór kursu wypłaty środków z kredytu, a więc nie mała faktycznej możliwości oddziaływania na wysokość salda zadłużenia, z pominięciem kursów ustalanych przez Bank. Ponadto pozwany nie udowodnił, aby oferował powódce założenie konta walutowego, a w konsekwencji by rezygnacja z jego otworzenia, co mogłoby w określonych okolicznościach być poczytane za indywidualne uzgodnienie w zakresie chęci korzystania z kursów ustalanych przez Bank, była wynikiem jej woli.

Ponadto treść aneksu została powódce narzucona, nie uwzględniała ona bowiem zasadniczego elementu powoływanego przez nią we wniosku o zmianę warunków umowy, a mianowicie – konsolidacji dwóch kredytów hipotecznych. Tym bardziej zatem brak jest możliwości uznania, że treść Aneksu podlegała jakimkolwiek negocjacjom, skoro nie uwzględniała ona najistotniejszych wniosków powódki.

Odnosząc się do kolejnych przesłanek warunkujących stwierdzenie abuzywności danego postanowienia umowy, wskazać należy, że istotą dobrego obyczaju jest poszanowanie praw kontrahenta, polegające na formułowaniu zapisów umowy w sposób jednoznaczny, zrozumiały dla niego, niewykorzystywanie jego słabszej pozycji kontraktowej i niewprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron. To jednocześnie postępowanie nierzetelne, nieuczciwe, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy (por. wyroki SN z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04; z dnia 3 lutego 2006 r. I CK 297/05; z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, niepublikowane). Tego rodzaju naruszenie interesów konsumenta oznacza niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej oraz nierzetelne traktowanie. Ocena postanowienia umowy, które nie było uzgodnione przez strony polega na ustaleniu czy jest ono sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorcy (banku) wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone (wyroki SN z dnia 19 marca 2007 r., III SK 21/06, OSNP 2008, nr 11-12, poz. 181, z 1 marca 2017 r. IV CSK 285/16). W orzecznictwie (...) zwrócono uwagę, że dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami stosownie do dyrektywy 93/13/EWG, istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok (...) z 14 marca 2013 r., C-415/11, (...):EU:C:2013:164, pkt 69).

Badając czy przedmiotowe postanowienia Umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, Sąd miał także na względzie wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14 grudnia 2010 roku w sprawie o sygn. akt XVII AmC 426/09 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie o sygn. akt VI ACa 420/11, w którym Sąd uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania Bankowi (...) w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:

Kredyt jest indeksowany do (...)/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...)/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy,

W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty.

Aktualnie w wyroku z 7 lipca 2021 roku (sygn. akt I CSKP 222/21, LEX nr 3218438)Sąd Najwyższy przesądził, że w przypadku istnienia prawomocnego wyroku uznającego określone postanowienie wzorca za niedozwolone, w procesie obejmującym incydentalną kontrolę wzorca, toczącym się pomiędzy przedsiębiorcą, który był pozwanym w sprawie o uznanie postanowienia za niedozwolone a podmiotem, który jako konsument zawarł z nim umowę, sąd nie powinien już oceniać, czy określone postanowienie jest niedozwolone, gdyż kwestia ta została rozstrzygnięta i rozstrzygnięcie w tej mierze ma charakter wiążący (zob. uzasadnienie uchwały siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015 roku, III CZP 17/15, OSNC 2016, Nr 4, poz. 40, w którym przyjęto prejudycjalny charakter orzeczenia wydanego w ramach kontroli abstrakcyjnej dla sporów indywidualnych). W wyroku tym Sąd Najwyższy przyjął, że zasada ta ma zastosowanie zarówno do stosunków prawnych powstających po uprawomocnieniu się wyroku wydanego w ramach abstrakcyjnej kontroli wzorców i po wpisaniu postanowienia do rejestru, jak również do stosunków, które powstały wcześniej. W części odnoszącej się do uznania postanowienia wzorca za niedozwolone orzeczenie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ma charakter deklaratywny i wywiera skutek ex tunc.

Nawet jednak przy odmiennym przyjęciu skutku wpisania przedmiotowych klauzul do rejestrów klauzul niedozwolonych, spełnione zostały przesłanki uznania ich za kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jej interesy.

Po pierwsze, jak wskazywano, przedmiotowy Aneks nr (...) wprowadzający metodę indeksacji nie czynił zadość wnioskowi o zmianę umowy kredytu. Powódce zależało bowiem na konsolidacji zobowiązań i zmniejszeniu ilości obciążeń stanowiących koszty tychże kredytów, natomiast treść narzuconego aneksu do kwestii tej w ogóle się nie odnosiła. Także decyzja w przedmiocie zmiany warunków umowy nie zawierała jakiejkolwiek decyzji, a tym bardziej uzasadnienia braku możliwości scalenia kredytów.

Po wtóre, w § 6 Aneksu nr (...) nie wprowadzono zmiany treści § 7 ust. 1 umowy kredytu, nie wprowadzając do niej w istocie metody indeksacji w zakresie spłaty kredytu. Na podstawie zatem samej treści umowy w brzmieniu nadanym tymże aneksem powódka nie miała możliwości w ogóle dowiedzieć się, że mechanizm ten będzie miał zastosowanie w zakresie wyliczenia wartości jej zobowiązania względem banku. Instytucja ta została dopiero opisana w Regulaminie, co tym bardziej wskazuje na nierzetelność, a wręcz nieuczciwość Banku, który dokonując quasi przewalutowania, a precyzyjnie – indeksacji zobowiązania, nie wyjaśnił w jakim zakresie indeksacja ta nastąpi, jak będzie procedowana przy spłacie kolejnych rat oraz jakie niesie za sobą ryzyko.

Po trzecie, postanowienia umowy oraz Regulaminu przewidujące stosowanie kursów wyznaczanych przez Bank - tak przy wykonywaniu mechanizmu indeksacji kredytu, jak również przy jego spłacie, było niczym innym jak przypisaniem Bankowi uprawnienia do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń konsumenta. Dotyczyło to określenia wysokości zobowiązania w (...), do jakiej spłaty jest zgodnie z postanowieniami umowy zobowiązany, jak i wysokości spłaty dokonywanej w walucie PLN tytułem spłaty rat wyrażonych w harmonogramie w (...). Postanowienia te nie tylko kreowały po stronie Banku znaczną dowolność w ustalaniu kursów waluty, ale nie przewidywały skorelowanego uprawnienia powódki w postaci jakiegokolwiek mechanizmu pozwalającego na dokonanie weryfikacji prawidłowości zastosowanego sposobu ustalenia tych kursów. W efekcie, powódka została pozbawiona możliwości oceny tego, jak będzie się kształtowała kwota spłaty wyrażona oraz jej zobowiązanie w postaci spłat rat z tytułu zawartej umowy. Prawo do arbitralnego ustalenia wymiaru tych obowiązków w sferze wyłącznych, nieweryfikowalnych decyzji pozostających do dyspozycji Banku pozwalało uznać wskazane postanowienia za kształtujące obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, jako pozbawione klarowności, jasności i weryfikowalności.

Po czwarte, postanowienie umowne pozwalające ukształtować kurs waluty (...) całkowicie dowolnie przez Bank, a który to kurs stanowił następnie podstawę określenia zobowiązania, prowadziło do nieuzasadnionej dysproporcji na niekorzyść konsumenta, a zarazem oznaczało niekorzystne ukształtowanie jego pozycji ekonomicznej (wyrok SN z 01 marca 2017 roku, IV CSK 285/16). Pozostawiający Bankowi swobodę w ustalaniu kursów waluty mechanizm w oczywisty sposób jest sprzeczny z dobrymi obyczajami, a nadto rażąco narusza interesy konsumenta. Klauzula niezawierająca jednoznacznej treści, przez co pozwala przedsiębiorcy na pełną swobodę decyzyjną w kwestii istotnej dla konsumenta – bo dotyczącej kosztów kredytu - jest klauzulą niedozwoloną. Niemożliwe do zweryfikowania określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut jest zaś dodatkowym, ukrytym wynagrodzeniem Banku, które może mieć dla kontrahenta niebagatelne znaczenie, a którego wysokość jest przez Bank określana w sposób dowolny (wyrok SN z 04 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17).

Po piąte pozwany Bank nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu w zakresie wysokości zobowiązania powódki w postaci spłat rat oraz podstaw i sposobu kształtowania kursów walut w Tabelach Kursowych, a które to miały mieć zastosowanie do łączącej strony Umowy.

Jak sygnalizowano – bez znaczenia pozostawała teoretyczna możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie, do której następowała indeksacja (na mocy § 8 ust. 4 Regulaminu), a w efekcie postanowienie to nie miałoby do nich zastosowania, pozostaje jednak bez wpływu na ocenę postanowienia dotyczącego ustalenia kursu dla przeliczenia spłaty kredytu dokonywanej w PLN na (...). Regulacje te są bowiem od siebie niezależne, wskazują na dwie drogi wykonania zobowiązania. Sam fakt potwierdzenia otrzymania regulaminu, w którym dopuszczona była możliwość spłat rat bezpośrednio w (...), po założeniu rachunku walutowego, nie stanowi jeszcze udowodnienia faktu, że pominięcie tej możliwości przez powódkę było wynikiem jej świadomego wyboru. Nie sposób uznać za udowodnione, że już od momentu wejścia w życie aneksu, świadomie zrezygnowała ona z możliwości założenia rachunku walutowego i spłat rat kredytu w (...), godząc się (w drodze indywidualnego uzgodnienia) na korzystanie z drogi spłaty rat kredytu z odwołaniem do Tabel Banku – co jednakowoż nie zostało przewidziane w umowie. Przede wszystkim zaś klauzula określona w § 8 ust. 4 Regulaminu dotyczy jedynie sposobu spłat rat kredytu. Pozostaje ona natomiast bez wpływu na fakt, iż uruchomienie kredytu nastąpiło w oparciu o Tabele Kursowe Banku, i w tym zakresie powódka nie miała żadnej możliwości negocjacji.

Analizując postanowienie kreujące mechanizm indeksacji, zawarte w § 2 Aneksu w zw. z § 1 ust. 1 umowy w zw. z § 8 ust. 3 Regulaminu Sąd doszedł do wniosku, że na gruncie art. 385 ¹ k.c., postanowienia te należało uznać za niedozwolone właśnie z uwagi na posłużenie się postanowieniem abuzywnym, wskazującym na kurs waluty znajdujący zastosowanie do przeliczenia, ustalany jednostronnie przez Bank.

Ponadto, poprzez posłużenie się kursem kupna do przeliczenia wypłaconego kredytu w PLN dla wyliczenia zobowiązania w (...), a zatem kursem niższym od kursu sprzedaży o spread ustalany arbitralnie przez Bank, postanowienie to powodowało, że zobowiązanie zostało określone w wysokości wyższej, niż siła nabywcza, jaką przedstawiała kwota kredytu wypłacona przez Bank w złotych polskich. Tym samym, uwadze Sądu nie uszedł fakt, że gdyby tego samego dnia Kredytobiorca zdecydował się spłacić kredyt, kupując uprzednio w Banku walutę (...), za otrzymane środki w PLN (a zatem według kursu sprzedaży), kwota ta nie wystarczałaby na spłatę zobowiązania. Jednocześnie, zarówno z postanowień umowy jak i Regulaminu w żaden sposób nie wynika uzasadnienie dla zastosowania kursu kupna – w szczególności, by wykładnia postanowień umowy dotyczących indeksacji pozwalała na ustalenie, aby Bank dokonywał kupna jakiejkolwiek kwoty w (...).

Celem klauzuli indeksacyjnej nie powinno być przysparzanie dochodów jednej ze stron umowy. Tymczasem, wprowadzone do umów przez Bank klauzule indeksacyjne i postanowienia dotyczące spłaty zobowiązań, umożliwiały stronie pozwanej stosowanie kursu (...) ustalanego inaczej przy przeliczaniu wypłaconej kwoty kredytu, a inaczej przy obliczaniu wysokości spłat rat. Różnica pomiędzy ww. kursami stanowiła w istocie dodatkowy, niczym nieuzasadniony (a w szczególności nigdzie nie opisany w umowie czy Regulaminie) dochód Banku, zaś dla Kredytobiorcy - dodatkowy koszt. Podkreślić przy tym należy, że jeżeli umowa ta generowała jakikolwiek dochód dla Banku, w myśl art. 69 (...) niezbędne było jego precyzyjne określenie. Jednocześnie, nie wykazano w umowie, by transakcje te generowały po stronie Banku jakiekolwiek koszty oraz aby odpowiadało im jakiekolwiek świadczenie Banku. Wprowadzające ten mechanizm postanowienia umowy były zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumenta, który nie miał uprzedniej możliwości oceny własnej sytuacji, w tym wysokości rat i w przedmiocie tym pozostawał zdany wyłącznie na dowolne w tym zakresie decyzje Banku.

Niezasadne było przy tym twierdzenie, że powódka ze względu na zastosowanie analizowanych klauzul nie została ekonomicznie pokrzywdzona, a zatem postanowienia te nie naruszają rażąco jej interesów, bowiem w przypadku kredytu w PLN, oprocentowanie oparte o WIBOR było wyższe. Z uwagi na jednoznaczną treść art. 385 ² k.c. nie jest dopuszczalne dokonywanie oceny abuzywności postanowień danej umowy poprzez porównanie jej do innych produktów oferowanych przez pozwany Bank i analiza, jak przedstawiałaby się sytuacja finansowa powódki, gdyby hipotetycznie skorzystała z innego produktu, czy też nie zdecydowała się na zawarcie Aneksu, którego – co należy ponownie podkreślić – miała być konsolidacja zobowiązań.

Stwierdzenie, że zapisy zawarte w § 2 Aneksu w zw. z § 7 ust. 1 umowy kredytu w zw. z § 8 ust. 3 Regulaminu stanowią niedozwolone klauzule umowne implikuje uznanie ich za bezskuteczne. Nie wiążą konsumenta ex tunc i ex lege, a strony są związane umową w pozostałym zakresie ( art. 385 ¹ § 2 in fine k.c. , wyroki SN z 30 maja 2014 roku, III CSK 204/13, M.Pr.Bank. 2015/1/22-29, M.Pr.Bank. (...)-56; z 08 września 2016 roku, II CSK 750/15, z 14 lipca 2017 roku, II CSK 803/16, M.Pr.Bank. (...), OSNC 2018/7-8/79, Biul.SN 2018/4/8, M.Pr.Bank. (...); wyrok Trybunał Sprawiedliwości UE z 20 września 2018 roku, C-51/17) chyba, że konsument następczo udzieli ,,świadomej, wyraźnej i wolnej zgody" na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (wyrok SN z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, M.Pr.Bank. 2018/11/36, OSNC 2018/7-8/79, Biul.SN 2018/4/8, M.Pr.Bank. 2018/4/58; uchwała składu 7 sędziów z 20 czerwca 2018 roku, III CZP 29/17, OSA w Kat. i SO 2018/7-8/4, OSNC 2019/1/2, Biul.SN 2018/6/9, M.Pr.Bank. 2019/3/32, KSAG 2018/3/103, Palestra 2018/7-8/148).

Sankcja bezskuteczności jest wyrazem dążenia do maksymalnej ochrony konsumenta, poprzez skuteczne wyeliminowanie wadliwych postanowień umownych, przy jednoczesnej minimalnej ingerencji w stosunek prawny. Tym niemniej, dokonując oceny skuteczności całej umowy po wyeliminowaniu bezskutecznej, należy mieć na uwadze, skutek ten powinien mieć charakter wyjątkowy i pojawiający się jedynie, gdy brak jest możliwości realizacji kwestionowanej umowy bez tych postanowień (wyrok SN z 14 maja 2015 roku, II CSK 768/14, OSNC 2015/11/132, Biul.SN 2015/8/9, M.Pr.Bank. 2016/6/34, Palestra 2016/1-2/182).

Uznanie przedmiotowej umowy za ważną w ogólności, przy wyeliminowaniu ww. zapisów umownych uznanych za bezskuteczne było niemożliwe. Istnienie takiej umowy byłyby sprzeczne z naturą stosunku kredytu indeksowanego, zaś strony – po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych - nie doszły do porozumienia co do wszystkich istotnych elementów Umowy. W konsekwencji, zgodnie z art. 58 § 1 k.c., umowę należało uznać w całości za nieważną, jako pozbawioną jej elementów konstytutywnych. Bezskuteczność analizowanych postanowień umowy prowadziłaby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale także pośrednio, w ogóle do zaniku ryzyka kursowego, które bezpośrednio związane jest z indeksacją do waluty kwoty przedmiotowego kredytu. W konsekwencji bezskuteczności tych postanowień umownych, kwota zobowiązania Banku, jak i kredytobiorcy byłaby wyrażona w walucie PLN, przy jednoczesnym pozostawieniu oprocentowania opartego o właściwą stawkę L. 3M (...) jak wynikało z postanowień Regulaminu (a więc integralnej części Umowy) zastrzeżoną jedynie do kredytów w (...). Eliminacja uznanej za bezskuteczną klauzuli umownej nie może prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony, tj. ukształtowania umowy sprzecznego z naturą stosunku (art. 353 ¹ KC; wyrok SN z 14 maja 2015 roku, II CSK 768/14, M.Pr.Bank. 2016/3/54, OSNC 2015/11/132, Biul.SN 2015/8/9, Palestra 2016/1-2/182; podobnie: TS UE w wyroku w sprawie C‑118/17i C-260/18).

Postanowienia analizowanej umowy odnoszące się do mechanizmu indeksacji, dotyczyły głównego przedmiotu umowy i miały bezpośredni wpływ na ukształtowanie głównego świadczenia stron, tj. zobowiązania kredytobiorcy. W efekcie, usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, podobnie jak postanowienia określającego niektóre z essentialia negotii umowy – implikowało brak konsensusu co do ich zawarcia w ogóle. W efekcie, na skutek kontroli abuzywności umowę – w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) – należy uznać za nieważną.

Zastosowanie przez Sąd w tej sytuacji normy art. 358 § 2 k.c. w myśl której wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej, czy też art. 56 k.c., art. 354 k.c. doprowadzić mogłoby do zniweczenia długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13, tj. zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami, co byłoby działaniem niedopuszczalnym (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14 czerwca 2012 roku, C-618/10).

Reasumując, usunięcie z umowy abuzywnych postanowień prowadziło do zniweczenia istoty umowy kredytu indeksowanej do waluty obcej, gdyż brak było możliwości ustalenia salda kredytu po indeksacji. Pominięcie w całości mechanizmu indeksacji, a zatem także wykreślenie elementu ryzyka kursowego, prowadziłoby do powstania sprzecznego z istotą umowy zobowiązania, gdzie saldo kredytu wyznaczone byłoby w PLN, a spłata także dokonywana byłaby w PLN, bez jakichkolwiek odwołań do waluty obcej, jednakże przy elemencie składowym oprocentowania tj. stawce L., właściwej jedynie – zgodnie z Regulaminem – dla kredytów wyrażonych w (...).

Konkludując, umowa zawarta pomiędzy stronami w brzmieniu nadanym Aneksem nr (...) była nieważna, a co za tym idzie uzasadnione było roszczenie o zwrot kwoty dochodzonej pozwem tytułem nienależnie spełnionego przez powódkę świadczenia.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową, ten obowiązany jest do jej zwrotu. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego m.in. takiego gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 k.c.). Wskutek stwierdzenia nieważności całej umowy bez względu na przyjętą podstawę prawną – a więc że stosunek prawny z nich wynikający nie istnieje – strony powinny zwrócić sobie – zgodnie z teorią dwóch kondykcji – kwoty świadczone na podstawie tychże umów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, w sprawie III CZP 11/20 oraz uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 07 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21). Teoria ta polega na tym, że każda ze stron ma własne roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia: bank o zwrot kwoty wypłaconego nominalnie kredytu, a kredytobiorca o zwrot świadczeń spełnionych na rzecz banku.

Po zawarciu Aneksu nr (...) do umowy kredytu, przewidującego indeksację, do listopada 2021 roku powódka uiściła na rzecz Banku (...) kwotę 32.978,76 zł tytułem rat kapitałowo-odsetkowych oraz rat odsetkowych, a zatem stanowi ona kwotę dochodzoną pozew.

Stwierdzona w sprawie nieważność umowy zawartej między powódką i pozwanym Bankiem – z przyczyn jej sprzeczności z naturą stosunku, jak i wobec stwierdzenia niedozwolonego (abuzywnego) charakteru postanowień dotyczących mechanizmu indeksacji wpływająca na skutek nieważności całej umowy – oznacza, że czynność ta nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Nieważność czynności prawnych następuje przy tym od początku z mocy prawa. Wobec tego wszystkie raty uiszczone przez powódkę od chwili zawarcia Aneksu nr (...) raty stanowiły nienależne świadczenie w rozumieniu art. 410 k.c. Z tej przyczyny powódka mogła zasadnie dochodzić zwrotu wszystkich tych środków/

Stąd też zasadne było zasądzenie całej dochodzonej kwoty 32.978,76 zł stanowiącej sumę rat kapitałowo odsetkowych, o czym orzeczono w pkt 1. wyroku. Podstawę rozstrzygnięcia stanowi przy tym art. 405 k.c. w zw. z art. 410 §1 i 2 k.c., które źródłem była nieważność stosunku zobowiązaniowego.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia wskazując że dochodzone pozwem roszczenie jest świadczeniem okresowym i ma zastosowanie 3 letni termin przedawnienia. Wbrew twierdzeniom pozwanego w sprawie miał zastosowanie 10 letni okres przedawnienia (o czym poniżej). Zaznaczyć należy, iż żądanie powódki nie dotyczyło świadczenia okresowego. Świadczenia z tytułu zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (zwrot nienależnego świadczenia), nie są nigdy świadczeniem okresowym i nie dzielą tej cechy z pierwotnym świadczeniem. Stąd w przedmiotowej sprawie nie będzie miał zastosowania trzyletni termin przedawnienia.

Odnośnie do terminu przedawnienia wskazać należy jeszcze na art. 117 § 2 k.c., który stanowi, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 9 lipca 2018 roku jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W myśl art. 118 k.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 roku, poz. 1104) termin przedawnienia wynosił dziesięć lat. Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 roku, poz. 1104) do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym. Powyższe oznacza, że w sprawie ma zastosowanie 10 letni termin przedawnienia.

Co do daty rozpoczęcia biegu tego terminu należy wskazać na najnowsze orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości i wyrok z 22 kwietnia 2021 roku (...) Slovakia C-485/19. W zakresie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia kredytów konsumenckich przyjmuje się, że kredytobiorcy mogą dochodzić rat, które przedawniły się – tj. zostały uiszczone ponad 10 lat od ich uiszczenia, o ile będą w stanie wykazać, że od chwili gdy dowiedzieli się o nieuczciwych warunkach, na których opierają te roszczenia, nie upłynęło 10 lat. Zatem termin ten liczymy nie od daty zapłaty raty lub składki, ale od uzyskania świadomości przez konsumenta o nieuczciwym charakterze postanowień umownych. Zachodzi bowiem istotne niebezpieczeństwo, że zainteresowany konsument nie powoła się w wyznaczonym w tym celu terminie na uprawnienia, jakie przyznaje mu prawo Unii. Tym samym uniemożliwiłoby to dochodzenie przez zainteresowanego konsumenta tych uprawnień (podobnie wyrok z dnia 5 marca 2020 roku, (...), C-679/18, EU:C:2020:167, pkt 22). Trybunał odwołał się do fundamentalnego założenia, że konsumenci znajdują się w gorszym położeniu niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania oraz że możliwe jest, iż konsumenci nie mają świadomości zakresu przysługujących im praw wynikających z dyrektywy 93/13 lub z dyrektywy (...) lub ich nie rozumieją (podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank (...), C-698/18 i C-699/18, EU:C:2020:537, pkt 65 –67, z dnia 16 lipca 2020 r., C. i B. B. V. A., C-224/19 i C-259/19, EU:C:2020:578, pkt 90 i przytoczone tam orzecznictwo).

Podobnie kwestię przedawnienia ocenił Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 roku wydanej w sprawie o sygn. III CZP 6/21. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przyjął, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (por. art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c.

Biorąc pod uwagę powyższe w realiach niniejszej sprawy należy przyjąć, iż powóda powzięła wiedzę o abuzywności postanowień umowy odnoszących się do indeksacji po zasięgnięciu porady prawnej wskutek której została przez nich skierowana do pozwanego reklamacja – wezwanie do zapłaty z 2021 roku. Tym samym od tej daty należałoby liczyć 6-letni termin przedawnienia roszczenia, który na datę wniesienia pozwu z pewnością nie upłynął.

W przedmiocie odsetek orzeczono na podstawie art. 481 w zw. z art. 455 k.c. Powódka pismem z 8 listopada 2021 roku wezwała Bank do zapłaty wszystkich wpłaconych rat na poczet umowy kredytu nr KH/ (...) w terminie 14 dni. Do dnia wniesienia pozwu kwota ta nie została uiszczona, a zatem niewątpliwie w momencie wnoszenia pozwu, tj. 6 kwietnia 2022 roku pozwany pozostawał w opóźnieniu (k. 86).

Odnosząc się do zgłoszonego w toku rozprawy przez pozwany Bank zarzutu zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) wskazać należy, że Sąd uznał zarzut ten za nieskuteczny. Podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 października 2021 r., sygn. akt I ACa 155/21, a także wyroku z dnia 04 grudnia 2019 r., sygn. akt I ACa 442/18 stwierdzić należy, że umowa kredytu hipotecznego nie jest umową wzajemną, co wyklucza możliwość zgłoszenia skutecznego zarzutu zatrzymania. W umowie kredytu świadczeniem banku jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych. Bank świadczy pieniądze, co nie powinno budzić wątpliwości na tle art. 69 ust. 1 pr. bankowego. Także świadczenie kredytobiorcy sprowadza się do świadczenia pieniężnego – spłaty czyli zwrotu kapitału oraz zapłaty wynagrodzenia (odsetek i prowizji) - w określonych umową terminach. Odpłatność umowy nie jest wystarczająca do przyjęcia jej wzajemnego charakteru. Istotne jest bowiem ustalenie, czy rzeczywiście świadczenia obu stron pozostają w stosunku bezpośredniej wymiany, mając w pamięci to, że umowy wzajemne - także w ujęciu historycznym - mają doprowadzić do wymiany dóbr, a zatem są to par exellence akty obrotowe (por. R. Blicharski: Konstrukcja prawna zobowiązań wzajemnych, Transformacje Prawa Prywatnego 2/2020, s. 31 - 36. oraz tam powołana dalsza literatura przedmiotu). Aby odpowiedzieć na powyższe pytanie, należy właściwie zidentyfikować, co jest świadczeniem każdej ze stron umowy kredytu i umowy pożyczki oprocentowanej. Następnie dopiero można rozważyć, czy świadczenia te pozostają ze sobą w stosunku bezpośredniej wymiany.

Mając na uwadze powyższe, wskazać należy że w umowie kredytu obie strony świadczą pieniądze – w różnym czasie. Mamy tu zatem do czynienia z kapitałem jako przedmiotem świadczenia najpierw jednej, a potem drugiej strony, z tym zastrzeżeniem, że kapitał jest zwracany z nadwyżką, stanowiącą wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Nie jest on jednak wymieniany na inne świadczenie. Relacja bezpośredniej wymiany dóbr tutaj nie zachodzi (wymiana w tym rozumieniu zasadniczo obejmuje wymianę różniących się od siebie świadczeń).

Prawa zatrzymania nie można stosować do umowy kredytu również w drodze analogii. Podkreślenia wymaga, że w zarzucie zatrzymania chodzi o to, aby w sytuacji wzajemnych – różnorodzajowych - roszczeń, każdy z wierzycieli spełniając swój dług odzyskał także swoją wierzytelność. Spełnienie obu świadczeń prowadzi do umorzenia obu długów, które nie nadają się do umorzenia przez potrącenie. Taki skutek w przypadku wzajemnie przysługujących wierzytelności pieniężnych można natomiast uzyskać poprzez potrącenie. Tym bowiem, co wyróżnia rozliczenia z nieważnej umowy kredytu jest dopuszczalność dokonania potrącenia przez dowolną stronę nieważnej umowy. W umowie wzajemnej natomiast wymiana dóbr zakłada różnorodzajowość przedmiotów świadczeń obu stron, co wyklucza potrącenie. Brak możliwości potrącania świadczeń wydaje się być istotną przyczyną ustanowienia prawa zatrzymania w określonych ustawą przypadkach, gdy ustawodawca uznał konieczność zapewnienia dodatkowej ochrony dłużnikowi, który pozostaje jednocześnie wierzycielem swojego wierzyciela zaś przedmiot obu wierzytelności wyklucza potrącenie (art. 461 i art. 496-497 k.c.). W konsekwencji usprawiedliwione interesy obu stron w przypadku nieważności umowy kredytu chroni instytucja potrącenia.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu. Na zasądzoną od pozwanego na rzecz powódki kwotę składało się wynagrodzenie pełnomocnika, będącego radcą prawnym w kwocie 3.600 zł (stosownie do § 2 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 roku) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa oraz opłata sądowa od pozwu w kwocie 1.000 zł.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w wyroku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.