Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 06 marca 2024 r.

Pozwem z 29 stycznia 2021 r. (data nadania przesyłki poleconej) K. W. wniosła o zasądzenie od L. (...)z siedzibą w W. (aktualna nazwa: L. (...)w W.) kwoty 20.768,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że dochodzona przez nią kwota stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c. w związku z odpadnięciem podstawy świadczenia. Wyjaśniła, że nakazem zapłaty z 19 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy L. Z. w L. nakazał jej zapłatę na rzecz (...) Finanse I (...) (...) z siedzibą w K. kwoty 27.063,25 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 29 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 2.745,10 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Podnosiła, że korespondencja zawierająca w/w nakaz zapłaty wraz z odpisem pozwu nie została jej doręczona, a po dwukrotnym awizowaniu powróciła do akt sprawy ze skutkiem doręczenia, wobec czego Sąd Rejonowy L. Z. w L. nadał dnia 17 kwietnia 2014 r. nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności. Wskazała, że Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Z. G. B. G. wszczął postępowanie egzekucyjne prowadzone pod sygn. akt Km 1249/14, egzekwując wskazaną w tytule egzekucyjnym kwotę. Powódka podała, że zaskarżyła powyższy nakaz zapłaty, wskutek czego postanowieniem z 4 września 2019 r. Sąd uchylił postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności i przekazał sprawę do Sądu Rejonowego dla W. F. we W., który z uwagi na nieuzupełnienie braków formalnych pozwu przez powoda umorzył postępowanie. Powódka podnosiła, iż świadczenie spełnione na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty jest świadczeniem należnym, jednak późniejsze uchylenie lub zmiana tego wyroku w wyniku jego zaskarżenia powoduje zmianę charakteru dokonanego wcześniej świadczenia, które staje się wówczas świadczeniem nienależnym i podlega obowiązkowi zwrotu. (pozew – k. 2-4)

W odpowiedzi na pozew z 28 grudnia 2021 r. (data nadania przesyłki poleconej) pozwany L. (...) z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki K. W. na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Pozwany zakwestionował, aby był winien powódce dochodzoną przez nią pozwem kwotę. Podkreślił, że podstawa prawna świadczenia odpadła jedynie w zakresie istnienia tytułu wykonawczego, nie odpadła natomiast na podstawie umowy o kredyt gotówkowy
Nr (...) łączący powódkę z Bankiem (...) S.A. Podniósł, że wytoczenie powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym zakończonym umorzeniem postępowania na podstawie art. 505 ^{( 37 )}§ 1 k.p.c. przerwało bieg terminu przedawnienia. W związku z czym umorzenie postępowania ze względu na niewykonanie przez L. (...) wezwania
do uzupełnienia braków formalnych pozwu wniesionego w elektronicznym postępowaniu upominawczym dokonane po przekazaniu sprawy sądowi właściwości ogólnej nie powodowało ustania materialnoprawnych skutków związanych z jego wniesieniem. (odpowiedź na pozew – k . 44-45)

W piśmie procesowym z 24 maja 2022 r. (data prezentaty Sądu) pozwany ponownie wniósł o oddalenie powództwa powołując się na wygaśnięcie wierzytelności powódki. Wskazał, że mając na względzie zasady ekonomiki procesowej, pismem z 11 maja 2022 r. dokonał potrącenia wierzytelności w związku z roszczeniami, które wynikały wprost z zawartej z Bankiem (...) S.A przez powódkę umowy kredytowej Nr (...), której przedmiotem była kwota 24 349,50 zł, a które to roszczenie w wyniku dokonania cesji przysługiwało pozwanemu i na dzień dokonania potrącenia stanowiło kwotę w wysokości 49.998,58 zł. (pismo procesowe – k. 71).

W piśmie procesowym z 25 stycznia 2023 r. (data nadania przesyłki pocztowej) powódka wskazała, że dochodzona pozwem kwota stanowi świadczenie nienależne wyegzekwowane w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego pod sygn. Km 1249/14, natomiast podstawę dochodzonego przez Sądem roszczenia stanowiła umowa o kredyt gotówkowy zawarta w 2011 r. Podniosła zarzut przedawnienia roszczenia, w związku z umorzonym elektronicznym postępowaniem upominawczym. (pismo przygotowawcze – k. 160-162)

PODSTAWA FAKTYCZNA ROZSTRZYGNIĘCIA

25 marca 2011 roku K. W. zawarła z Bankiem (...) z siedzibą we W. umowę o kredyt gotówkowy Nr (...), na podstawie której bank udzieli jej kredytu w kwocie 24.349,50 zł z przeznaczeniem na finansowanie bieżących potrzeb konsumpcyjnych oraz na pokrycie opłaty za udostępnienie ubezpieczeń kredytobiorcy w ramach umów ubezpieczenia grupowego kredytobiorcy (§ 1 umowy). Kwota kredytu pomniejszona o prowizję z tytułu udzielenia kredytu oraz opłaty za ubezpieczenie została udostępniona kredytobiorcy zgodnie z warunkami umowy po ustanowieniu zabezpieczeń, w formie bezgotówkowej na rachunek nr (...) należący do K. W. (§ 2 umowy). Od udzielonego kredytu bank pobierał odsetki według stawki stałej wynoszącej 15,99% w stosunku rocznym. W przypadku rezygnacji przez kredytobiorcę z ubezpieczenia, o którym mowa w § 1 umowy, oprocentowanie kredytu miało zostać powiększone o 2,00 pp. Bank uprawniony był do naliczenia podwyższonego oprocentowania nie później niż w terminie do1 4 dni od dnia rezygnacji z ubezpieczenia. W przypadku, gdyby oprocentowanie przekroczyło czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, Bank stosować miał oprocentowanie równe czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP (§ 3 umowy). Opłaty i prowizje związane z udzieleniem i obsługą kredytu pobierane były zgodnie z obowiązującym w dniu dokonywania czynności „Taryfą opłat i prowizji pobieranych przez Bank (...) S.A. za czynności bankowe dla ludności”. Na łączną kwotę wszystkich kosztów kredytu, do których zapłaty zobowiązany był kredytobiorca w wysokości 14.958,11 zł na dzień zawarcia umowy składały się: 1) całkowity koszt kredyt wynoszący 14.958,11 zł, w tym prowizja z tytułu udzielenia kredytu w wysokości 1.217, 48 zł, w ty prowizja z tytułu rozpatrzenia wniosku o kredyt (prowizja przygotowawcza) w wysokości 50 zł oraz odsetki od kredytu w wysokości 13.740,63 zł. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania na dzień zawarcia umowy wynosiła 19,90% (§ 4 ust. 1, 3, 4 umowy). Kredyt miał zostać spłacony w 72 miesięcznych równych ratach. Kredytobiorca zobowiązał się do terminowego dokonywania spłat kredytu i odsetek zgodnie z harmonogramem stanowiącym integralną część umowy. Spłaty kredytu i odsetek miały następować na indywidualny numer rachunku bankowego (...), natomiast kredytobiorca udzielił bankowi pełnomocnictwa do pobierania z ww. konta osobistego przed innymi płatnościami wymagalnych należności banku względem kredytobiorcy (§ 6 umowy). W przypadku powstania zaległości w spłacie kredytu lub odsetek, kredytobiorca zobowiązany był do niezwłocznego uregulowania. O powstaniu zaległości w spłacie kredytu lub odsetek bank zawiadamiał pisemnie kredytobiorcę wyznaczając w zawiadomieniu termin do dobrowolnej spłaty wymagalnego zadłużenia. Kredytobiorca zobowiązał się pokryć odsetki od należności przeterminowanych wraz z kosztami wysłanych przez bank upomnień i zawiadomień o zaległościach. Spłaty należności baku zaliczane były na poczet: opłat i prowizji, kosztów poniesionych przez bank powstałych z przyczyn kredytobiorcy, odsetek od należności przeterminowanych, wymagalnych odsetek od należności nieprzeterminowanych począwszy od najwcześniej wymagalnych, wymagalnych rat kredytu, począwszy od najwcześniej wymagalnych, odsetek od należności nieprzeterminowych w dniu ich płatności, raty kredytu w dniu jej płatności (§ 8 umowy). Oprocentowanie należności przeterminowanych było równe czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP wynoszącym w dniu zawarcia umowy 21% w stosunku rocznym (§ 9 ust. 1 i 2 umowy). Bank był uprawniony do wypowiedzenia umowy z zachowaniem 30-dniowego terminu wypowiedzenia i zażądać spłaty całej należności banku z tytułu kredytu, odsetek i innych kosztów w przypadku między innymi zalegania ze spłatą dwóch pełnych rat kredytu (§ 10 umowy). Spłata zobowiązań kredytobiorcy rozpoczynała się 15 kwietnia 2011 r. i nastąpić miała 15 marca 2017 r. Wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej wynosiła 529,33 zł, przy czym ostatnia rata wynosiła 507,70 zł. Łączna kwota do zapłaty wynosiła 38.090,13 zł

( dowód : umowa o kredyt gotówkowy Nr (...) wraz z harmonogramem – k. 51-55v, 138-141)

Pismem z dnia 14 listopada 2012 r. Bank (...) S.A. z siedzibą we W. – w związku z brakiem zapłaty wymagalnych należności, pomimo wezwania do ich zapłaty – wypowiedział K. W. umowę kredytową zawartą 25 marca 2011 r., wzywając do spłaty całej wierzytelności w ciągu 30 dni od daty otrzymania wypowiedzenia umowy. Kredytodawca poinformował, że wysokość zadłużenia wynosi 22.422,41 zł, a wpłata w ciągu 30 dni od dnia otrzymania w/w wypowiedzenia całości zadłużenia z tytułu przeterminowanego kapitału powiększonego o bieżące odsetki naliczone do dnia zapłaty przeterminowanych odsetek, odsetek karnych, kosztów wynikających z umowy kredytowej oraz taryfy opłat i prowizji pobieranych przez Bank (...) S.A. za czynności bankowe oraz terminowa spłata najbliższej wymagalnej raty kredytu zostałaby potraktowana, jako zgoda kredytobiorcy na uznanie wypowiedzenia umowy kredytu przez Bank za bezskuteczne i utrzymanie dotychczasowych warunków umowy kredytowej.

( dowód : wypowiedzenie umowy kredytu gotówkowego Nr (...) – k. 56.)

Umową sprzedaży wierzytelności zawartą 18 grudnia 2013 r. pomiędzy Bankiem (...) S.A. a (...) Finanse I (...) Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym z siedzibą w K. ( (...) nr 752, aktualna nazwa: L. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty), wierzytelność wynikająca z Umowy o kredyt gotówkowy Nr (...) zawartej między zbywcą wierzytelności a K. W. została sprzedana na rzecz nabywcy za kwotę określoną w punkcie 3. umowy.

( dowód : umowa sprzedaży wierzytelności wraz z załącznikami – k. 74-95, 123-137)

Pismem z 15 stycznia 2014 r. Bank (...) S.A. z siedzibą we W. zawiadomił K. W. o dokonanej sprzedaży przysługującej mu wierzytelności z tytułu umowy o kredyt Nr (...) wraz ze wszelkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością oraz przypisanymi jej zabezpieczeniami na rzecz (...) Finanse I (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty. Jednocześnie K. W. wezwana została do zapłaty kwota 27.117,62 zł, na którą składały się: należność główna 20.932,50 zł, odsetki 6.000,59 zł oraz opłaty 184,53 zł.

( dowód : zawiadomienie o zawarciu umowy sprzedaży wierzytelności – k. 142, wezwanie do zapłaty – k. 143)

C. (...) (aktualna nazwa: L. (...)) wniósł 29 stycznia 2014 r. do Sądu RejonowegoL. Z.w L. VI Wydział Cywilny przeciwko K. W. pozew o zapłatę w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Sąd Rejonowy L. Z.w L.VI Wydział Cywilny uwzględniając żądanie pozwu w całości wydał w dniu 19 lutego 2014 r. nakaz zapłaty w sprawie o sygn. VI Nc-e 107100/14, nakazując zapłatę kwoty 27.063,25 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP. Postanowieniem z 17 kwietnia 2014 r. nakazowi zapłaty nadano klauzulę wykonalności.

( dowód : nakaz zapłaty – k. 7, 113, pozew w (...) k. 110-112, zarządzenia – k. 115-115v. oraz załączone do akt sprawy I C 2152/19.)

C. (...) (aktualna nazwa: L. (...)) wszczął postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Z. G. B. G. pod sygn. akt Km 1249/14. W toku postępowania egzekucyjnego Komornik Sądowy przekazał w okresie od października 2014 r. do sierpnia 2019 r. na rzecz wierzyciela kwotę 20.768,85 zł.

( dowód : zaświadczenie o wyegzekwowanych kwotach – k. 18-19, wyliczenie zobowiązań – k. 72v, karta rozliczeniowa – k. 184-192, również zgromadzone w aktach sprawy egzekucyjnej o sygn. Km 1249/14)

Aktem notarialnym z 11 marca 2016 r. dokonano zmiany statutu Niestandaryzowanego (...) pod nazwą C. (...)zmieniając nazwę funduszu naL. (...).

( dowód : zmiana statutu - k. 11-15, wyciąg z rejestru funduszy – k. 16-16v., 147-149.)

Nakaz zapłaty wydany 19 lutego 2014 r. w postępowaniu upominawczym
o sygn. akt Nc-e 107100/14 został zaskarżony przez K. W. sprzeciwem, w którym wnosiła ona o oddalenie powództwa podnosząc brak wykazania istnienia zobowiązania stanowiącego podstawę dochodzonego roszczenia, niewykazanie nabycia wierzytelności od wierzyciela pierwotnego, a w konsekwencji brak legitymacji czynnej, brak skuteczności wypowiedzianej umowy, poprzez nieprzedłożenie potwierdzenia nadania ani odbioru wypowiedzenia umowy bankowej oraz zarzut przedawnienia roszczenia. Postanowieniem wydanym 4 września 2019 r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym L. Z.w L., VI Wydział Cywilny uchylił postanowienie z 17 kwietnia 2014 r. o nadaniu klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu 19 lutego 2014 r. w całości, natomiast postanowieniem wydanym 27 września 2019 r. – uchylił powyższy nakaz zapłaty w całości i przekazał sprawę do rozpoznania do Sądu Rejonowego dla W. F. we W. I Wydziału Cywilnego. Pismem z 12 listopada 2019 r. pełnomocnik powoda – L. (...) – wezwany został do uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez złożenie pełnomocnictwa procesowego celem wykazania swojego umocowania do reprezentowania strony. Wobec nieuzupełnienia braków formalnych Sąd Rejonowy dla W. F. we W. I Wydział Cywilny postanowieniem z dnia 5 lutego 2020 r. (sygn. akt I Cupr 2152/19) umorzył postępowanie w sprawie.

( dowód : postanowienie – k. 8, 9, 10, 58, 60, 62, 150-151, sprzeciw – k. 117-119, pismo L. I – k. 120-122 również zgromadzone w aktach sprawy I C 2152/19.)

Postanowieniem z 23 września 2019 r. Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 824 § 1 pkt 5 k.p.c. w związku z uchyleniem postanowienia z 17 kwietnia 2014 r. o nadaniu nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności.

(dowód: postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego – k. 57, zarządzenie – k. 116)

Pismem z 11 maja 2020 r. działający w imieniu K. W. pełnomocnik wezwał L. (...) do zapłaty kwoty 20.768,85 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia następnego po ostatnim dniu wyznaczonym do zapłaty wyznaczając pozwanemu 7 dniowego terminu liczony od dnia otrzymania wezwania do zapłaty. Wskazała, że wierzytelność została wyegzekwowana na podstawie nakazu zapłaty, który został następnie uchylony wobec wniesienia sprzeciwu skutkującego umorzeniem postępowania, a zatem podstawa świadczenia – stosownie do treści art. 410 k.c – odpadła. Wezwanie zostało doręczone 28 maja 2020 r.

( dowód : wezwanie do zapłaty – k. 20, potwierdzenie nadania – k. 21, wydruk z systemu śledzenia przesyłek Poczty Polskiej – k. 22)

Pismem z 11 maja 2022 r. L. (...) złożył K. W. oświadczenie o potrąceniu, w którym wskazał, że otrzymał od komornika sądowego kwotę 18.125,02 zł i jedynie taka kwota może być dochodzona w oparciu o treść art. 410 k.c. Oświadczył, że w związku z roszczeniami, które wynikały wprost z zawartej z Bankiem (...) S.A przez nią umowy kredytowej Nr (...), której przedmiotem była kwota 24 349,50 zł, a które to roszczenie w wyniku dokonania cesji przysługuje L. (...)i na dzień dokonania potrącenia stanowiło kwotę w wysokości 49 998,58 zł dokonuje potrącenia wzajemnych wierzytelności.

( dowód: oświadczenie o potrąceniu – k. 72-72v., pełnomocnictwo – k. 73)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przywołanych powyżej dokumentów oraz dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy I C 2152/19 i Km 1249/14, z których odpisy zostały także dołączone do akt niniejszej sprawy, uznając je za zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, albowiem ich prawdziwość nie budziła wątpliwości Sądu i nie została zakwestionowana przez żadną ze stron. Dowody te tworzyły w całości spójny oraz wiarygodny obraz stanu faktycznego w sprawie.

PODSTAWA PRAWNA ROZSTRZYGNIĘCIA

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą prawną roszczenia objętego żądaniem pozwu był art. 410 § 2 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Świadczenie nienależne jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, w konsekwencji przepisy art. 405-409 k.c. stosuje się w do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c.).

Świadczeniem nienależnym jest takie zachowanie jednej osoby zmierzające do przysporzenia korzyści majątkowej drugiej osobie (odbiorcy nienależnego świadczenia), które z punktu widzenia tej drugiej osoby przybiera postać świadczenia w stosunku zobowiązaniowym, przy czym ten stosunek zobowiązaniowy w rzeczywistości nie istnieje (nie ma przepisu prawnego, czynności prawnej, orzeczenia sądu lub decyzji innego organu, które byłyby podstawą istnienia takiego stosunku i zarazem podstawą świadczenia). Świadczący "nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył", a spełniając świadczenie działał przekonaniu solvensa, że spełnia on swój dług względem accipiensa, podczas gdy w istocie nie jest i nie był nigdy stroną danego zobowiązania albo przestał nią być, nim spełnił świadczenie, albo jest zobowiązany w mniejszym zakresie. W "typowych" sytuacjach nienależne świadczenie następuje poza łączącym strony stosunkiem prawnym, dlatego nie ma dla niego żadnego uzasadnienia. Tak rozumiane świadczenie nienależne jest więc jednym z "ustawowych" przykładów bezpodstawnego wzbogacenia. Uzyskanie bowiem świadczenia bez podstawy w postaci łączącej strony więzi prawnej, z której ono wynika, prowadzi zawsze do uzyskania nienależnej korzyści majątkowej kosztem innej osoby.

Ogólne przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia należy rozumieć specyficznie w przypadku nienależnego świadczenia. Sam fakt spełnienia nienależnego świadczenia uzasadnia roszczenie kondykcyjne. W takim też przypadku nie zachodzi potrzeba badania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na rzecz której świadczenie zostało spełnione ( accipiensa), jak również czy majątek spełniającego świadczenie ( solvensa) uległ zmniejszeniu. Uzyskanie nienależnego świadczenia wypełnia bowiem przesłankę powstania wzbogacenia, a spełnienie tego świadczenia przesłankę zubożenia" (wyrok SN z 24 listopada 2011 r, sygn. akt I CSK 66/11, LEX nr 1133784, wyrok SN z 9 sierpnia 2912 r. sygn. akt V CSK 372/11, LEX nr 1231631, wyrok SN z 28 sierpnia 2013 r. sygn. akt V CSK 362/12, LEX nr 1391375).

W niniejszej sprawie jednak odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia, wynikające z uchylenia tytułu wykonawczego (zarówno klauzuli wykonalności, jak też samego orzeczenia Sądu) stanowi innego rodzaju sytuację. Zasadniczo bowiem uchylenie lub zmiana prawomocnego wyroku sprawia, że spełnione na jego podstawie świadczenie jest nienależne w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego - art. 410 k.c. (wyrok SA w Poznaniu z 29 grudnia 2005 r., I ACa 1062/05, LEX nr 186167). Odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia zachodzi w sytuacji, gdy w chwili świadczenia jego podstawa prawna istniała, natomiast już po spełnieniu odpadła (wyrok SN z 7 lipca 2005 r., sygn. akt IV CK 24/05, LEX nr 311333; wyrok SN z 13 kwietnia 2011 r., sygn. akt V CSK 332/10, LEX nr 1129174; wyrok SA w Białymstoku z 9 sierpnia 2013 r., sygn. akt I ACa 178/13, LEX nr 1362658). Ponadto świadczenie spełnione na podstawie wykonalnego, chociaż nieprawomocnego wyroku nie jest nienależne, staje się nienależne, gdy odpadnie jego podstawa wobec uchylenia lub zmiany tego wyroku (wyrok SN z 4 kwietnia 2008 r., sygn. akt I PK 247/07, OSNP 2009/17-18/223).

Ponadto, gdy strony łączy ważny stosunek prawny, świadczenie spełnione (wyegzekwowane) w jego ramach jest nienależne o tyle tylko, o ile wykracza poza treść łączącego strony stosunku prawnego (wyrok SO w Warszawie z 14 grudnia 2016 r., V Ca 706/16).

Jednocześnie, świadczenie jest nienależne, jeżeli nie znajduje usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, akcie administracyjnym lub prawomocnym orzeczeniu sądu. Istnienie przynajmniej jednej z tych podstaw wyłącza kwalifikację świadczenia jako nienależnego. Na gruncie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji Sąd Najwyższy w wyroku z 7 kwietnia 2005 r., sygn. II CK 576/04, stwierdził, że jeżeli należność istniała, to fakt, iż została ona wyegzekwowana w wyniku niedopuszczalnej egzekucji administracyjnej nie kwalifikuje jej, jako bezpodstawnego wzbogacenia. O bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanego wzajemnie można by zatem mówić tylko co do należności wyegzekwowanej od powódki w wyniku niedopuszczalnej egzekucji administracyjnej, jeżeli należność nie istniała. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku z dnia 30 kwietnia 2015 r., sygn. akt I ACa 212/15 stwierdzając, że to nie tytuł egzekucyjny jest źródłem istniejących zobowiązań powoda wobec pozwanego. Jeżeli strony wiązał stosunek zobowiązaniowy, błędne jest oparcie wyroku na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Obowiązujące prawo wyklucza zatem konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz wiążącego strony stosunku zobowiązaniowego (wyrok SN z 3 grudnia 2004 r. - sygn. akt IV CK 347/04). O bezpodstawnym wzbogaceniu można by mówić w sytuacji, gdyby strony nie wiązał stosunek zobowiązaniowy wynikający z umowy kredytu lub gdyby pozwany wyegzekwował więcej niż wynosiły należności wynikające z umowy (wyrok SN z 13 grudnia 2012 r., sygn. V CSK 7/12, wyrok SN z 7 października 2010 r. sygn. akt IV CSK 95/10).

Analogiczne stanowisko zajęły Sądy Apelacyjne we Wrocławiu w wyroku z 26 lutego 2021 r (sygn. akt I AGa 324/19, LEX nr 3359692) oraz w K. w wyroku z 28 października 2016 r. (sygn. akt I ACa 518/16) wskazując, że w sytuacji, gdy podstawą świadczenia było prawomocne orzeczenie sądu, w chwili jego spełnienia było ono należne bowiem miało swoją podstawę w orzeczeniu sądu, aczkolwiek błędnym merytorycznie. Z chwilą zmiany wyroku i prawomocnego oddalenia powództwa w części stało się ono nienależne, co otwiera drogę do dochodzenia zwrotu świadczenia, bowiem odpadła jego podstawa prawna. Nie ulega wątpliwości, że jeśli strona egzekwuje świadczenie zasądzone nieprawomocnym wyrokiem zaopatrzonym w rygor natychmiastowej wykonalności, powinna liczyć się z obowiązkiem zwrotu w razie oddalenie powództwa w wyniku zaskarżenia orzeczenia. Normą materialnoprawną jest bowiem art. 410 k.c. i 415 k.c., jednakże droga do wystąpienia z owymi roszczeniami otwiera się dopiero wskutek wydania prawomocnego orzeczenia, w którym przesądzona została kwestia braku podstawy dla spełnienia danego świadczenia.

W wyroku z 30 czerwca 2022 r. (sygn. akt II CSKP 670/22, LEX nr 3409201) Sąd Najwyższy wskazał natomiast, że art. 411 pkt 2 k.c. ma zastosowanie do świadczenia nienależnego, o którym jest mowa w art. 410 § 2 k.c. Jednym z takich świadczeń jest świadczenie spełnione w wyniku wydania przez sąd II instancji prawomocnego wyroku, następnie uchylonego przez Sąd Najwyższy, gdy Sąd ten jednocześnie wydaje rozstrzygnięcie reformatoryjne, w wyniku którego powództwo zostaje oddalone w całości. W takiej sytuacji odpada podstawa prawna świadczenia ( condictio causa finita). Jest to jeden z przypadków nienależnego świadczenia, opisanych w art. 410 § 2 k.c.

W realiach niniejszej sprawy poza sporem pozostawało, że powódka K. W. była generalnie zobowiązana względem poprzednika prawnego pozwanego, tj. Banku (...). Podstawa prawa w postaci umowy kredytu z 25 marca 2011 r. nie odpadła, zaś strona powodowa podnosiła w zakresie zarzutów merytorycznych jedynie zarzut przedawnienia. Pozwany już w odpowiedzi na pozew powoływał się przede wszystkim na istnienie stosunku prawnego wynikającego ze zobowiązania powódki na podstawie umowy kredytu, implikującego dług K. W. względem L. (...), jako nabywcy wierzytelności. Podnosił, że kredytobiorca, pomimo wypowiedzenia umowy, nie uregulował wynikających z niej należności. Strona powodowa natomiast w sprzeciwie od nakazu zapłaty złożonego w (...) podnosiła jedynie brak wykazania zasadności dochodzonego roszczenia (o czym szczegółowo poniżej), natomiast w niniejszym postępowaniu jedynie zarzut przedawnienia roszczenia.

Świadczenie powódki na etapie egzekucji znajdowało usprawiedliwienie w prawomocnym nakazie zapłaty. Jakkolwiek tytuł ten został następnie z przyczyn formalnych uchylony, a postępowanie, po przekazaniu sprawy Sądowi właściwości ogólnej, umorzono, nie przesądza to a priori o kwalifikacji wyegzekwowanego świadczenia jako nienależnego, gdyby zostało ustalone, że znajdowało ono - w całości lub w części - podstawę w ważnej czynności prawnej - umowie kredytu. Uchylenie zatem (upadek) formalnej podstawy prawnej świadczenia (w tym przypadku nakazu zapłaty) nie pozwala uznać go za nienależne, jeśli świadczenie to znajduje podstawę w treści czynności prawnej, chyba że prawomocnym wyrokiem sąd oddalił już powództwo o zapłatę tej kwoty.

W takim przypadku proces dowodzenia i wykazywania przedmiotowej należności przenosi się na grunt postępowania o zwrot nienależnego świadczenia, przy obciążeniu strony pozwanej ciężarem dowodu w tym zakresie. Innymi słowy, pomimo formalnego uchylenia tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę egzekucji świadczenia, nie będzie ono stanowiło świadczenia nienależnego, jeżeli nie doszło do merytorycznego rozpoznania żądania stanowiącego jego przedmiot. Umorzenie postępowania, po przekazaniu sprawy do rozpoznania sądowi cywilnemu na podstawie art. 505 ³⁷ k.p.c. (w brzmieniu aktualnym na datę wnoszenia pozwu w (...)), jako rozstrzygnięcie o charakterze formalnym nie przesądza o zasadności zgłoszonego żądania. W związku z tym badanie w tym zakresie może nastąpić w ramach postępowania o zwrot świadczenia nienależnego, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie. Niezbędne było zatem – wbrew twierdzeniom powódki, a zgodnie z zarzutami strony pozwanej - rozpoznanie i poddanie merytorycznej analizie zarzutów i przedstawionych na ich poparcie dowodów pozwanego, twierdzącego, że przysługiwało mu od powódki świadczenie w wysokości, której zwrotu - jako świadczenia nienależnego - domagała się K. W., w konsekwencji uzyskanie go nie doprowadziło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego kosztem powódki.

Konkludując, w okolicznościach niniejszej sprawy błędne jest utożsamianie podstawy przysporzenia z nakazem zapłaty, w oderwaniu od zobowiązania umownego, wynikającego z zawartej umowy kredytu. Niezbędne jest poddanie analizie treści łączącego strony stosunku prawnego, a w konsekwencji ustalenie, czy kwota otrzymana przez pozwanego w toku postępowania egzekucyjnego przekraczała wysokość zadłużenia powódki wobec pozwanego na dzień wniesienia pozwu. Determinuje to bowiem ocenę, czy w ogóle, a jeżeli tak to w jakim zakresie, świadczenie otrzymane przez pozwanego od powódki można uznać za nienależne i prowadzące do jego bezpodstawnego wzbogacenia. Wbrew twierdzeniom powódki, nieprawidłowe jest zawężające upatrywanie podstawy prawnej otrzymanego przysporzenia jedynie w uchylonym tytule egzekucyjnym - nakazie zapłaty, zamiast w stanowiącym podstawę jego wydania zobowiązaniu umownym. W przypadku bowiem, gdy inny Sąd nie orzekł wcześniej merytorycznie (wywołując stan powagi rzeczy osądzonej) o braku obowiązku świadczenia w ramach łączącego strony stosunku prawnego, natomiast w procesie o zwrot nienależnego świadczenia (o bezpodstawne wzbogacenie) pozwany dowodzi, że spełnione świadczenie, którego zwrotu domaga się powód, przysługiwało pozwanemu, a spełnienie go nie doprowadziło do jego wzbogacenia, obowiązkiem Sądu jest przeprowadzenie w tym zakresie postępowania dowodowego i uwzględnienia jego wyników na etapie wyrokowania w sprawie. Innymi słowy w procesie o zwrot świadczenia nienależnego dopuszczalne jest odpieranie roszczenia powoda poprzez twierdzenie i dowodzenie, że żądanie pozwu jest nieuzasadnione, ponieważ spełnione (wyegzekwowane) świadczenie, którego zwrotu domaga się powód, przysługiwało pozwanego w wykonaniu łączącego strony stosunku prawnego.

Mając zatem na uwadze treść przepisu art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. oraz przedstawione powyżej interpretacje należy wskazać, że odpadnięcie podstawy prawnej w przypadku uchylenia tytułu wykonawczego na podstawie którego doszło do egzekucji należności nie jest samoistną przesłanką - w sytuacji w której w toku postępowania nie doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia danej sprawy - zasadności roszczenia objętego tym uchylonym tytułem wykonawczym.

W związku z tym w toku niniejszego postępowania Sąd zasadniczo zobowiązany był
do zbadania czy istnieje wierzytelność której strona pozwana może domagać się od powódki – czy istnieje de facto podstawa prawna do dochodzenia roszczenia.

K. W. oraz poprzednika prawnego strony pozwanej – Bank (...) S.A. wiązała niewątpliwie umowa o kredyt gotówkowy Nr (...), zawarta 25 marca 2011 r., której odpis został załączony zarówno do akt niniejszego postępowania, jak też postępowania o sygn. I C 2152/19. Znajdowała ona oparcie w art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe. Zgodnie z jego treścią przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Bank udzielił powódce kredytu w wysokości 24.349,50 zł na okres 72 miesięcy (do 15 marca 2017 r.) z łączną kwotą do spłaty 38.090,13 zł. K. W. – co nie zostało przez nią zakwestionowane – nie dokonywała wpłat rat kredytu zgodnie z harmonogramem, w związku z tym – mimo wezwania do zapłaty wymagalnych wierzytelności banku – pismem z 14 listopada 2012 r. – doszło do wypowiedzenia umowy. Wysokość zobowiązania kredytobiorcy względem banku na dzień wypowiedzenia umowy wynosiła 22.422,41 zł. W kontekście tym należy zaznaczyć, że w toku niniejszego procesu powódka nie kwestionowała ani zasadności przedmiotowego zobowiązania, ani jego wysokości, podnosząc jedynie zarzut przedawnienia. Niemniej jednak, oceniając roszczenie przez pryzmat ewentualnej skuteczności wypowiedzenia umowy, trzeba podkreślić, że termin jej obowiązywania upływał w marcu 2017 r. Sąd natomiast ocenia stan faktyczny sprawy na datę zamknięcia rozprawy. Na ten dzień natomiast z pewnością wymagalna była należność główna w wysokości 20.932,50 zł (19.929,31 zł kapitału nieprzeterminowanego na listopad 2012 roku oraz 1.003,19 zł kapitału przeterminowanego na listopad 2012 roku). Niezależnie zatem od skuteczności wypowiedzenia umowy, przy czym powódka w toku niniejszego postępowania nie kwestionowała doręczenia dokumentu wypowiedzenia, na datę zamknięcia rozprawy należność we wskazanej powyżej wysokości była wymagalna i mogła być dochodzona przez wierzyciela.

W konsekwencji umorzenie postępowania ze względu na niewykonanie przez L. (...) wezwania do uzupełnienia braków formalnych pozwu wniesionego w elektronicznym postępowaniu upominawczym dokonane po przekazaniu sprawy sądowi właściwości ogólnej nie spowodowało ustania materialnoprawnych skutków związanych z jego wniesieniem.

Nie budziła także wątpliwości legitymacja L. (...) do dochodzenia roszczeń z tytułu umowy o kredyt gotówkowy Nr (...).

Zgodnie z art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki (§ 2).

Umowa cesji wierzytelności jest umową, z mocy której wierzyciel cedent przenosi na nabywcę – cesjonariusza wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika. Wierzytelność przechodzi na nabywcę solo consensu – przez sam fakt zawarcia umowy. Celem i skutkiem przelewu jest natomiast przejście wierzytelności na nabywcę, który w ten sposób otrzymuje ogół uprawnień przysługujących dotychczasowemu wierzycielowi wyłączając go ze stosunku zobowiązaniowego, jaki go wiązał z dłużnikiem. Jak jednak wskazuje się w orzecznictwie, warunkiem otrzymania należności przez nabywcę długu jest udowodnienie, że takie prawo przysługiwało pierwotnemu wierzycielowi (wyrok SN z dnia 12 lipca 2006 r., sygn. V CSK 187/06, „Monitor Prawniczy” z 2006 r. Nr 16, s. 849).

L. (...)wykazał, że skutecznie nabył zindywidualizowaną wierzytelność przysługującą w stosunku do K. W. wynikającą z przedmiotowej umowy kredytu gotówkowego z 25 marca 2011 r. Legitymacja strony pozwanej wynikała z przedłożonych do akt sprawy dokumentów poświadczonych za zgodność z oryginałem przez występującego w sprawie radcę prawnego, reprezentującego stronę pozwaną w postaci umowy przelewu wierzytelności zawartej pomiędzy Bankiem (...) S.A. a stroną pozwaną oraz załącznika do przedmiotowej umowy przelewu wierzytelności, w którym oznaczono konkretną wierzytelność przysługującą pierwotnemu wierzycielowi. Ponadto przedłożono pełnomocnictwa dla osób podpisanych pod umową cesji, odpis KRS, a także zawiadomienie dłużnika o przeniesieniu wierzytelności.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut powódki – przedawnienia roszczeń z tytułu umowy kredytu.

Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 oraz art. 124 k.c., bieg przedawnienia przerywa się między innymi przez każdą czynność przed sądem przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Czynnością procesową przerywającą bieg przedawnienia jest wniesienie przez powoda pozwu co do roszczenia nim objętego, a zatem także pozwu nakazowego w elektronicznym postepowaniu upominawczym. Wytoczenie powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym zakończonym umorzeniem postępowania na podstawie art. 505 ³⁷ § 1 k.p.c. przerywa bieg terminu przedawnienia ( uchwała SN z 21.11.2013 r. Sygn. akt III CZP 66/13, OSNC 2014/7-8/72). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał na szereg argumentów, które przemawiały za takim właśnie stanowiskiem. W pierwszej kolejności zwrócono uwagę, że jakkolwiek w trzech wskazanych w Kodeksie postępowania cywilnego sytuacjach (art. 130 § 2 - zwrot pozwu, art. 182 § 2 - umorzenie postępowania w okolicznościach tam wskazanych oraz art. 203 § 2 - cofnięcie pozwu) prawodawca wyraźnie wskazał, iż w przypadku zwrotu pozwu, umorzenia postępowania po jego uprzednim zawieszeniu, czy też cofnięcia pozwu, wniesiony pozew nie wywołuje skutków, które ustawa wiąże z jego wniesieniem (czyli w szczególności nie prowadzi do przerwania biegu przedawnienia roszczenia), jednakże w przypadku umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 505 ³⁷ k.p.c. (w brzmieniu aktualnym na datę wniesienia przez pozwanego pozwu w (...)) zrezygnował z wprowadzenia takiego rozwiązania.

Sąd Najwyższy w dalszej kolejności zwrócił uwagę, iż przy umorzeniu wskazanym w art. 505 ³⁷ k.p.c. do umorzenia postępowania dochodzi wbrew wyrażonej przez powoda woli - bez oświadczenia powoda o niepopieraniu pozwu, ale już po nadaniu sprawie biegu - albo sąd podjął czynność, o której mowa w art. 505 ³³ § 1 k.p.c. (w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty), albo sąd wydał nakaz zapłaty - który został z urzędu uchylony (art. 505 ³⁴ k.p.c.), albo utracił moc wskutek wniesienia od niego w sposób skuteczny sprzeciwu (art. 505 ³⁶ k.p.c.). Co więcej - w dwóch ostatnich sytuacjach doszło już wszakże do dokonania przez sąd pewnej oceny zgłoszonego roszczenia, przynajmniej na płaszczyźnie wyznaczonej przez art. 499 § 1 k.p.c. (w zw. z art. 505 ²⁸ k.p.c.). Sytuacja jest zatem odmienna zarówno od zwrotu pozwu (brak nadania biegu sprawie), jak również od umorzenia postępowania wskutek cofnięcia pozwu (w takiej sytuacji do umorzenia dochodzi właśnie w związku z wyrażeniem przez powoda stosownej woli). Te odmienności tym bardziej wskazują na brak możliwości stosowania w drodze analogii uregulowań wskazanych czy to w art. 130 § 2, czy też w art. 203 § 2 k.p.c.

Wreszcie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że uregulowania niwelujące skutek wytoczenia powództwa mają charakter wyjątkowy i jako takie nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Tym samym nie można takiego wyjątku od zasady wyrażonej w art. 123 § 1 k.p.c. formułować w drodze zabiegów interpretacyjnych, a skoro w art. 505 ³⁷ k.p.c. ( w brzmieniu aktualnym na datę wniesienia pozwu oraz wydawania postanowienia o przekazaniu sprawy do rozpoznania sądowi właściwości ogólnej) ustawodawca nie przewidział kolejnego wyjątku, to nie można go tworzyć w ramach zabiegów interpretacyjnych opartych na wykładni funkcjonalnej, pozostających w opozycji do wykładni językowej i systemowej tego uregulowania.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, umorzone elektroniczne postępowanie upominawcze przerwało bieg przedawnienia. Pozew w tym postępowaniu złożony został 29 stycznia 2014 r., a zatem niewątpliwie przed upływem 3-letniego terminu przedawnienia od daty wypowiedzenia umowy, co miało miejsce w 2012 r., a wręcz od daty zawarcia samej umowy w marcu 2011 r. Również egzekucja świadczenia nie nastąpiła po upływie terminu przedawnienia. Nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym wydany został 19 lutego 2014 r. Postępowanie egzekucyjne skutkujące wyegzekwowaniem dochodzonych w niniejszym postępowaniu kwot toczyło się od 2014 r. do sierpnia 2019 r. i zakończyło się umorzeniem wynikającym w uchylenia nakazu zapłaty. Roszczenia te nie były zatem przedawnione, dochodzone były w toku przymusowej egzekucji po przerwaniu biegu przedawnienia wynikającego z podjęcia przez wierzyciela czynności bezpośrednio przed sądem, a następnie Komornikiem Sądowym, jako organem powołanym do egzekwowania roszczeń danego rodzaju. Wyegzekwowanie zatem kwoty 20.768,85 zł na podstawie nakazu zapłaty, który z pewnością nie został wydany w warunkach przedawnienia roszczenia (skoro pomiędzy samą datą umowy a datą wniesienia pozwu w (...), a nawet wydania nakazu zapłaty nie upłynęły 3 lata), w toku postępowania egzekucyjnego, które również nie zostało wszczęte po upływie terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z art. 125 k.c., nie stanowiło świadczenia naturalnego, którego dochodzenie mogło zostać zablokowane podniesieniem zarzutu przedawnienia.

Konkludując, wobec stwierdzenia, że wniesienie pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (zgodnie z przepisami obowiązującymi w 2014 r.), które zostało następnie umorzone – przerwało bieg przedawnienia – świadczenie, którego zwrotu dochodzi powódka, w momencie jego egzekucji, nie było przedawnione.

Podsumowując, wbrew twierdzeniom powódki, podstawa wyegzekwowanego na rzecz pozwanego w toku postępowania egzekucyjnego toczącego się pod sygn. Km1249/14 nie odpadła. (...) przedłożył w toku niniejszej sprawy dokumenty wykazujące zasadność roszczenia wynikającego z umowy kredytu. Natomiast w związku z przerwaniem biegu przedawnienia tego roszczenia, które zostało następnie wyegzekwowane przez Komornika Sądowego, brak było podstaw do uznania tego świadczenia – w momencie jego egzekucji – za niezupełne. Przeciwnie, było ono uzasadnione i w tamtych warunkach mogło być dochodzone.

Wobec tego roszczenie (...) z tytułu umowy kredytu gotówkowego Nr (...) zostało wykazane zarówno co do zasady, wysokości, jak też skuteczności w kontekście możliwości jego dochodzenia i egzekucji przez organy państwowe. Podstawa prawna świadczenia znajdująca swoje oparcie w przepisach prawa materialnego oraz łączącego powódkę z poprzednikiem prawnym pozwanego stosunku zobowiązaniowego nie odpadła, a zatem nie zmaterializowały się przesłanki z art. 410 k.c.

Nie zasługiwał na uwzględnienie przy tym zarzut wygaśnięcia zobowiązania powódki w związku z dokonanym przez pozwanego materialnoprawnym potrąceniem wzajemnych wierzytelności. Porządkowo wskazać należy, że w istocie pozwany nie złożył procesowego zarzutu potrącenia w rozumieniu art. 203 ¹ k.p.c., a jedynie podniósł zarzut wygaśnięcia zobowiązania. Ponadto, zarzut procesowy, jako spóźniony, stosownie do treści art. 203 ¹ § 2 k.p.c. i tak nie podlegałby rozpoznaniu. Niezbędne było zatem zbadanie wpływu podniesionego w toku procesu zarzutu potrącenia w rozumieniu materialnoprawnym na wynik procesu.

Zarzut potrącenia należy do środków obrony pozwanego i zaliczany jest do zarzutów o charakterze merytorycznym (materialnym; uchwała SN z 13.10.2005 r., III CZP 56/05, OSNC 2006/7–8, poz. 119, oraz wyrok SN z 17.10.2012 r., I CSK 56/12, LEX nr 1232595). Celem zarzutu potrącenia jest w istocie zgłoszenie twierdzenia, że na skutek zdarzenia w postaci złożenia oświadczenia o potrąceniu doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (wyroki SN: z 7.05.2004 r., I CK 666/03, OSNC 2005/5, poz. 86; z 7.11.2008 r., II CSK 243/08, LEX nr 560544; z 28.10.2016 r., I CSK 687/15, LEX nr 2188611; postanowienia SN: z 22.01.2014 r., III CZ 67/13, LEX nr 1463885; z 30.08.2018 r., V CSK 143/18, LEX nr 2539882). Skuteczność tego twierdzenia uzależniona jest od spełnienia przesłanek formalnych i materialnych. Do pierwszych zalicza się udowodnienie, że oświadczenie o potrąceniu zostało złożone w sposób pozwalający na dotarcie do adresata, zgłoszenie zarzutu potrącenia w procesie w wymaganym terminie i w wymaganej formie w postępowaniu, w którym zarzut taki jest dopuszczalny. Do przesłanek materialnych należy zaliczyć wykazanie, że pozwanemu przysługiwała wierzytelność wzajemna, która została potrącona. Niespełnienie przesłanek formalnych powoduje pominięcie twierdzenia o potrąceniu i nierozpoznanie zarzutu. Niespełnienie przesłanek materialnych skutkuje nieuwzględnieniem żądania oddalenia powództwa z powodu wygaśnięcia wierzytelności powoda.

Celem procesowym zarzutu potrącenia jest rozpoznanie przez sąd skutków materialnych oświadczenia o potrąceniu. Nie należy utożsamiać zarzutu potrącenia z oświadczeniem woli o potrąceniu. Za pomocą procesowego zarzutu potrącenia pozwany może powołać się na potrącenie (oświadczenie woli), jakie nastąpiło w przeszłości. Zarzut potrącenia może też być połączony z oświadczeniem woli o potrąceniu, jeżeli oświadczenie to nie zostało uprzednio złożone (zob. A. Torbus [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. 1, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020, art. 203 ¹ k.p.c.).

Przesłanką formalną umożliwiającą rozpoznanie zarzutu potrącenia jest zachowanie terminu do jego zgłoszenia. Co do zasady pozwany powinien zgłosić zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy. Ten termin dotyczy wierzytelności, które stały się wymagalne przed chwilą wdania się w spór przez pozwanego. Jeżeli wierzytelność wzajemna stała się wymagalna później – pozwany powinien przedstawić zarzut potrącenia w terminie 2 tygodni od tego momentu. Po upływie powyższych terminów możliwość podniesienia zarzutu potrącenia w toczącym się procesie wygasa.

Zgodnie z dominującą aktualnie koncepcją jednolitego pojęcia procesowego zarzutu potrącenia niezależnie od tego, czy oświadczenie o potrąceniu zostało złożone poza procesem, czy w formie czynności procesowej (tak T. Szanciło [w:] Kodeks postępowania cywilnego..., t. 1, red. T. Szanciło, komentarz do art. 2031, nb 9; odmiennie Ł. Błaszczak, Zarzut..., s. 93, J. Górowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego..., t. 1, red. A. Marciniak, komentarz do art. 2031, nb 1, uchwała SN z 13.10.2005 r., III CZP 56/05, OSNC 2006/7–8, poz. 119; tak również sądy powszechne – zob. wyroki: SO w Lublinie z 20.06.2018 r., II Ca 144/18, LEX nr 2526395; SO w Warszawie z 31.01.2018 r., XXIII Ga 1445/17, LEX nr 2488397; SO w Sieradzu z 21.12.2017 r., I C 199/16, LEX nr 2421431; SO w Szczecinie z 8.10.2017 r., VIII Ga 252/17, LEX nr 2468766) prawo procesowe może nie tylko narzucić wymogi złożenia oświadczenia woli o potrąceniu w postaci czynności procesowej (forma czynności, termin, podstawa faktyczna i dowodowa), lecz także wykluczyć powołanie się przez pozwanego na potrącenie dokonane przed zawisłością sporu (zob. D. Chrapoński, Uwagi o potrąceniu w postępowaniu uproszczonym, M. Praw. 2018/12, s. 633). Brak niezbędnego wymogu procesowego powoduje, że oświadczenie woli o potrąceniu będzie bezskuteczne (zob. A. Torbus, Procesowy zarzut potrącenia [w:] Rozprawy z prawa prywatnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2017, s. 1268 i n.). Więź elementu procesowego i materialnoprawnego powoduje, że tylko spełnienie wymogów z obu dziedzin prawa przesłankuje skuteczność potrącenia oraz oddalenie powództwa. Jeżeli wystąpią przesłanki dopuszczalności procesowego zarzutu potrącenia, a pozwany zaniechał złożenia oświadczenia woli o potrąceniu w formie czynności procesowej, wówczas uprawnienie do potrącenia wygasa. Na gruncie obowiązującego aktualnie brzmienia art. 203 ¹ k.p.c. nadal zgłoszenie zarzutu potrącenia może być klasyfikowane, jako procesowy zarzut informujący. Jest to klasyczna czynność procesowa, która zawiera żądanie oddalenia powództwa w oparciu o fakt umorzenia wzajemnych wierzytelności w następstwie pozaprocesowego zdarzenia prawnokształtującego. Zaniechanie podniesienia przez pozwanego dopuszczalnego w myśl art. 203 ¹ k.p.c. zarzutu informującego powoduje, że fakt potrącenia (umorzenia) jest irrelewantny dla orzeczenia uwzględniającego roszczenie procesowe powoda w postaci zasądzenia od dłużnika obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela. W obu sytuacjach pozwany będzie mógł dochodzić swojej wierzytelności w odrębnym postępowaniu.

Konkludując, w obecnie obowiązującym stanie prawnym ocenianym przez pryzmat powołanych powyżej judykatów oraz stanowisk doktryny, zarzut potrącenia złożony w procesie należy uznać za skuteczny jedynie, jeżeli spełnia on również wymagania procesowe określone w art. 203 ¹ k.p.c., w tym w zakresie terminu. Zgłoszenie takiego zarzutu po wdaniu się w spór, co do istoty sprawy, jak miało to miejsce w rozpoznawanej sprawie, eliminuje możliwość uwzględnienia potrącenia wzajemnych wierzytelności stron pozaprocesowo, które prowadzić miałyby do wygaśnięcia wierzytelności. Podnoszenie w procesie zarzutów nieistnienia zobowiązania lub wygaśnięcia zobowiązania wskutek potrącenia, może i powinno w judykaturze zostać uznane za próbę obejścia rygorów z art. 203 ¹ k.p.c., a co za tym idzie – w istocie do ograniczenia jego obowiązywania w praktyce. W konsekwencji zgłoszony przez pozwanego informacyjny zarzut potrącenia wierzytelności, jako zgłoszony procesowo po terminie, nie zasługiwał na uwzględnienie, przy czym podstawę oddalenia powództwa stanowił tutaj brak odpadnięcia podstawy materialnoprawnej roszczenia poprzednika prawnego pozwanego, co wyjaśniono powyżej.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł, jak w sentencji wyroku.

W przedmiocie kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. uznając stronę powodową za przegrywającą proces w całości. Na zasądzone od strony powodowej na rzecz pozwanego koszty procesu składało się wynagrodzenie pełnomocnika będącego radca prawnym w wysokości 3.600 zł ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty (art. 98 § 1 ¹ k.p.c.).

ZARZĄDZENIE

(...)