Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

Sygn. akt I Ns 30/23

Uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy z 28 lipca 2023 r.

Wnioskodawca A. S. wniósł o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu M. S..

W odpowiedzi m. st. W. wniosło o oddalenie powyższego wniosku oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

Za podstawę postanowienia co do istoty sprawy Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia i wnioski:

Wniosek okazał się zasadny.

Stosownie do treści art. 1019 § 1 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Zgodnie natomiast z § 2 tego przepisu spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

Przepis art. 1019 § 3 k.c. stanowi zaś, iż uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Oświadczenie o przyjęciu spadku, jak również oświadczenie o jego odrzuceniu są jednostronnym oświadczeniem woli i podobnie jak każde oświadczenia woli, mogą one być dotknięte wadami. Stosownie zaś do treści powołanego powyżej art. 1019 § 2 k.c. konstrukcja uchylenia się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku odnosi się także do sytuacji, kiedy spadkobierca pod wpływem błędu nie złożył żadnego oświadczenia w terminie określonym przez art. 1015 § 2 k.c., tj. sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania – w takim przypadku spadkobierca uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od skutków biernego zachowania się (niezłożenia oświadczenia). W tych wypadkach skuteczne uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w ustawowym terminie powoduje wyłączenie fikcji prostego przyjęcia spadku, wynikającej z art. 1015 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 18 października 2015 r., bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe albo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, w myśl art. 1015 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym z dniem 18 października 2015 r. (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/11, Lex nr 1147725).

Z mocy art. 1019 § 1 k.c. do powyższych przypadków stosuje się odpowiednio przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego o wadach oświadczenia woli – zatem w przypadku błędu – zastosowanie znajdzie art. 84 k.c. Powoduje to z kolei, iż uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli albo jego niezłożenia z powodu błędu na podstawie art. 1019 k.c. jest możliwe tylko w przypadku, kiedy błąd ten dotyczył treści czynności prawnej oraz był istotny – a więc uzasadniał przypuszczenie, iż gdyby składający oświadczenie woli albo ten, kto zaniechał jego złożenia nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Oświadczenie o uchyleniu się od wspomnianych negatywnych skutków powinno być złożone, zgodnie z art. 88 § 2 k.c., przed upływem roku od wykrycia błędu. Sąd dokonuje kontroli dopuszczalności uchylenia się od skutków oświadczenia woli, jak i niezłożenia wymaganego oświadczenia, pod kątem spełnienia ustawowych przesłanek. Powołanie się przez spadkobiercę, zgodnie z art. 1019 § 2 w związku z art. 84 § 1 zadnie pierwsze i § 2 k.c., na działanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy. Odnosi się zatem do takich wypadków, kiedy spadkobierca przyjął spadek wprost albo nie złożył oświadczenia o jego przyjęciu, ale gdyby znał prawdziwy stan rzeczy, to byłby spadek odrzucił. Nie może być uznana za błąd istotny nieznajomość przedmiotu spadku, będąca wynikiem niedołożenia należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006 Nr 5, poz. 94, Lex nr 159101; z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, Lex nr 677786, z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/1, niepubl.; z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11, Lex nr 1224805). Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu tego majątku jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo - skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, IV CK 799/04, OSNC 2006 Nr 5, poz. 94, Lex nr 159101, z dnia 1 grudnia 2011 r. I CSK 85/1, niepubl.). Stwierdzenie, że spadkobierca nie dołożył należytej staranności w powzięciu informacji o długach obciążających spadek powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i ustaleniem, jakich aktów staranności można było od niego wymagać. Odnosi się to do sprecyzowanych czynności, które faktycznie i prawnie spadkobierca mógłby podjąć zmierzając do uzyskania koniecznej wiedzy o spadku. W razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności, wskazane jest określenie, jakich działań, w okolicznościach danej sprawy, prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego wymagać, ponieważ doprowadziłyby do uniknięcia błędu. Nie ma natomiast podstaw do nakładania na spadkobiercę obowiązku składania "odpowiedniego" oświadczenia spadkowego (zapobiegawczego odrzucenia spadku), nawet przy braku pewności, co do stanu spadku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12, Lex nr 1299156).

W ocenie Sądu Rejonowego w sprawie niniejszej zachodziła wystarczająca podstawa do przyjęcia, że wnioskodawca A. S. nie złożył w ustawowym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu M. S., bowiem działał pod wpływem istotnego błędu co do treści tej czynności prawnej, usprawiedliwionego okolicznościami. Błąd ten przejawiał się w pozostawaniu przez wnioskodawcę w niewiedzy co do stanu majątkowego spadkodawcy, a zwłaszcza co do długów obciążających spadek po M. S.. Z zeznań wnioskodawcy, uznanych przez Sąd Rejonowy za wiarygodne, wynikało, że wnioskodawca pozbawiony był kontaktu ze zmarłym ojcem. O śmierci ojca, która miała miejsce w dniu 8 maja 2017 r. (por. k. 5 akt o sygn. XVI Ns 5/18), wnioskodawca dowiedział się we wrześniu 2017 r. Został o niej powiadomiony pisemnie (por. k. 9 akt o sygn. XVI Ns 5/18) w związku z wezwaniem skierowanym przez uczestnika do wskazania spadkobierców zmarłego ojca w celu ustalenia osób uprawnionych względem udziału w użytkowaniu wieczystym związanych z odrębną własnością lokalu, którą ojciec zbył w dniu 28 kwietnia 2015 r. (por. KW nr (...)). Nikt z rodziny ojca nie utrzymywał z wnioskodawcą kontaktu i nie powiadomił go wcześniej o śmierci ojca. Wnioskodawca nie brał udziału w pogrzebie ojca. Za życia ojciec nie tylko nie utrzymywał z nim kontaktów, ale także nie płacił należnych alimentów. Nie dysponował wnioskodawca jakimikolwiek informacjami z jakiegokolwiek źródła na temat sytuacji majątkowej ojca. Nic nie wskazywało na to, aby zmarły ojciec pozostawił jakiekolwiek istotne długi, bowiem, jak wskazał wnioskodawca, wierzyciele ojca nie zgłaszali się do niego, zanim nie doszło do wszczęcia przez uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jedyny dług ojca, o którym wnioskodawca uzyskał wiedzę po śmierci ojca, to należna uczestnikowi opłata roczna z tytułu udziału w użytkowaniu wieczystym. Wnioskodawca kontaktował się z komornikiem sądowym w sprawie zadłużenia ojca z tytułu alimentów, ale okazało się, że są to zaległe alimenty zasądzone wyłącznie na rzecz wnioskodawcy. Trudno wskazać jakie inne czynności wnioskodawca mógłby wówczas podjąć, aby pozyskać rzeczową wiedzę o innych długach pozostawionych przez ojca. Nie można zatem wnioskodawcy zarzucić niedołożenia należytej staranności w pozyskiwaniu dostępnych informacji o długach obciążających spadek.

Wbrew twierdzeniom uczestnika brak było ponadto wystarczających podstaw do przyjęcia, aby oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania ustawowego terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu wnioskodawca złożył z uchybieniem przewidzianego w art. 88 § 2 k.c. rocznego terminu od wykrycia błędu.

Wniosek o zatwierdzenie takiego uchylenia się złożony został przez wnioskodawcą w toku wszczętej przez uczestnika sprawy o sygn. XVI Ns 5/18 o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym ojcu – ustnie na rozprawie w dniu 21 grudnia 2018 r. i w dniu 27 listopada 2019 r. oraz pisemnie w dniu 24 stycznia 2020 r., natomiast braki formalne tego wniosku zostały skutecznie usunięte w dniu 30 marca 2022 r. w odpowiedzi na zarządzenie sędziego z dnia 23 lutego 2022 r. Sprawa o sygn. XVI Ns 5/18 wszczęta zaś została zarządzeniem z dnia 4 stycznia 2018 r. na skutek wniosku z dnia 28 grudnia 2017 r. (por. akta sprawy o sygn. XVI Ns 5/18). Z wiarygodnych zeznań wnioskodawcy wynikało zaś, że o istotnych długach zmarłego ojca wnioskodawca dowiedział się dopiero w toku wszczętego przez uczestnika postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym ojcu, a wcześniej wierzyciele ojca nie zgłaszali się do niego.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł jak sentencji postanowienia.

Sędzia Robert Bełczącki