Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

UZASADNIENIE

W dniu 03 października 2017 r. M. P. wystąpił przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. z pozwem o zapłatę kwoty 1.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 maja 2017 r. do dnia zapłaty, powód wniósł nadto o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje żądanie powód podniósł, że jako konsument z pozwanym Towarzystwem (...) umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną, potwierdzoną polisą numer (...). Następnie wspomniana umowa stron uległa rozwiązaniu, zaś pozwany pobrał ze środków zgromadzonych na rachunku powoda opłatę dystrybucyjną w dochodzonej pozwem wysokości 1.200 zł. Jego zdaniem zapisy umowy łączącej strony, dotyczące pobierania tejże opłaty, stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 (1) k.c., bowiem nie były z nim jako konsumentem indywidualnie uzgodnione, nie dotyczą głównych świadczeń stron oraz kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W konsekwencji - zdaniem powoda - zapisy dotyczące opłaty dystrybucyjnej nie są dla niego wiążące, a tym samym pozwany pobrał od niego środki pieniężne tytułem tejże opłaty bez podstawy prawnej i zobowiązany jest do ich zwrotu. Powód przyznał przy tym, że strony zawarły aneks do opisywanej umowy ubezpieczenia, zawierający zmiany w zakresie spornych postanowień umowy określających opłatę dystrybucyjną, jednakże – jego zdaniem – nie ma to znaczenia dla rozstrzygnięcia, bowiem oceny umowy pod kątem jej niedozwolonego charakteru należy dokonywać na datę jej zawarcia, nie zaś – na datę jej zmiany.

(pozew – k. 1 - 10)

W odpowiedzi na pozew z dnia 22 lutego 2018 r. pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. wniosło o oddalenie wywiedzionego powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz od przeciwnika procesowego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko strona pozwana przyznała, że łączyła ją z powodem umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...), potwierdzona polisą nr (...). Pozwany przyznał również, że umowa ta została rozwiązana w dniu 12 kwietnia 2017 r. w następstwie wniosku powoda, w konsekwencji czego pobrał od powoda opłatę dystrybucyjną w wysokości wskazanej w pozwie. Pozwany argumentował przy tym, że sporna opłata została od powoda pobrana na podstawie aneksu do umowy ubezpieczenia z (...), zawartego przez strony w oparciu o decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w wyniku czego doszło do indywidualnego uzgodnienia warunków umowy. Dodatkowo pozwany podniósł, że to powód wystąpił z inicjatywą zawarcia umowy ubezpieczenia, do czego nie był przez pozwane Towarzystwo (...) nakłaniany a nadto, że ubezpieczający zapoznał się z treścią ogólnych warunków ubezpieczenia i polisy, które to dokumenty zostały mu doręczone, a więc także z zapisami dotyczącymi opłaty od wykupu. Pozwany podnosił także, że zapisy ogólnych warunków umowy ubezpieczenia łączącej strony, dotyczące spornej opłaty, określają główne świadczenia stron i zostały ustalone w sposób jednoznaczny. Ponadto, zdaniem pozwanego, jako ubezpieczyciel może on ustalać zasady wykupu polis, zaś w związku z rozwiązaniem umowy stron poniósł szereg kosztów bezpośrednich i pośrednich, w tym koszty akwizycji. W ocenie strony pozwanej żadne z postanowień umowy nie narusza dyspozycji art. 385 (1) k.c. a nadto wszystkim powód nie udowodnił, aby postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia regulujące obowiązek uiszczenia opłaty od wykupu były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jego interesy jako konsumenta. Dodatkowo pozwany zakwestionował wskazany w pozwie termin naliczania odsetek za opóźnienie oraz podniósł, że powód złożył niewłaściwe dla spornej umowy ogólne warunki ubezpieczenia.

(odpowiedź na pozew – 65 - 70)

W odpowiedzi na powyższe, w piśmie z dnia 15 lipca 2019 r. powód złożył Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z (...) P. o oznaczeniu (...)_OWU_05_2013, które – jak twierdził – zostały mu przekazane przez pozwane Towarzystwo (...) na etapie przedsądowym jako właściwe dla umowy łączącej strony. Powyższego twierdzenia pozwany nie zakwestionował.

(pismo procesowe z dnia 15 lipca 2019 r. wraz z załącznikami – k. 128 – 159)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie pisemnego wniosku M. P. z dnia 30 maja 2014 r., w dniu 13 czerwca 2014 r. została zawarta pomiędzy nim (jako ubezpieczającym i jednocześnie ubezpieczonym) a (...) S.A. z siedzibą w W. umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną, potwierdzona polisą nr (...). Strony ustaliły, że składka ubezpieczeniowa będzie płatna przez powoda co miesiąc w wysokości 200 zł. Integralną część umowy stanowiły ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) o oznaczeniu (...)_OWU_05.2013, których tekst został powodowi doręczony. Środki pieniężne uiszczane przez powoda tytułem składek były przez (...).U. S.A. przeznaczane na zakup jednostek uczestnictwa następujących ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych: Portfel Cyklu Koniunkturalnego – 50 %, i (...) – 50 %.

(okoliczności niesporne; dowód: wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia - k. 78, polisa - k. 14, ogólne warunki ubezpieczenia wraz z załącznikami – k. 134 – 157, dowód doręczenia powodowi pakietu ubezpieczeniowego – k. 79)

Stosownie do treści par. 3 ust. 1 i 2 OWU przedmiotem ubezpieczenia było życie i zdrowie ubezpieczonego, zaś celem inwestycyjnym było długoterminowe inwestowanie przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek. Zgodnie z par. 4 zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego, w tym w wyniku nieszczęśliwego wypadku oraz wystąpienie u ubezpieczonego choroby śmiertelnej – w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej. Umowa została zawarta na czas nieokreślony (par. 6 ust. 1 OWU). Zgodnie z par. 11 ust. 1 OWU ubezpieczający miał prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie ze skutkiem natychmiastowym – wówczas Towarzystwo zobowiązane było do wypłaty wartości wykupu. Ponadto ubezpieczony był uprawniony do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od daty doręczenia umowy (par. 10 ust. 1). Dodatkowo umowa ulegała rozwiązaniu: w przypadku śmierci ubezpieczonego, śmierci ubezpieczającego, wskutek nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej w okresie składkowym w terminie i na zasadach określonych w par. 16, a także gdy wartość polisy była niewystarczająca na pokrycie przewidzianych w umowie opłat (par. 11 ust. 2). W myśl par. 27 ust. 3 OWU wykup polisy polegał na wypłacie ubezpieczającemu wartości wykupu. W tym celu Towarzystwo miało obowiązek obliczyć wartość polisy i wartość dodatkową przyjmując cenę jednostki obowiązującą w dniu umorzenia. Zgodnie z ust. 7 z tytułu całkowitego wykupu wartości polisy pozwany uprawniony był do pobrania opłaty dystrybucyjnej określonej w tabeli (stanowiącej załącznik do OWU) dla roku polisy, w którym nastąpił początek zawieszenia. Poza opłatą dystrybucyjną OWU zawierało zasady pobierania od ubezpieczonego na rzecz ubezpieczyciela opłaty za ryzyko, opłaty administracyjnej, opłaty operacyjnej, opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości dodatkowej oraz opłaty za administrowanie grupą funduszy i zarządzanie funduszami (par. 25). Wysokości powyższych opłat zostały określone w tabeli opłat i limitów. Opłata dystrybucyjna została określona poprzez procentowe odniesienie do wartości składki pierwszorocznej (pkt. 7 tabeli opłat i limitów). Towarzystwo zobowiązało się do wypłaty wartości wykupu polisy w terminie 14 dni od daty umorzenia jednostek uczestnictwa, zgodnie z postanowieniami ust. 9 (par. 27 ust. 10).

Zgodnie z tabelą opłat, opłata dystrybucyjna w pierwszym roku (rocznicach polisy) wynosiła 120 % składki pierwszorocznej, w drugim roku - 120 %, w trzecim roku – 115 %, w czwartym roku – 115 %, w piątym roku - 110%, w szóstym roku - 110 %, w siódmym roku i w następnych latach polisy do końca okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy – 100 % składki pierwszorocznej.

( dowód: ogólne warunki ubezpieczenia wraz z załącznikami – k. 134 - 157, w tym tabela opłat i limitów – k. 148)

Przedmiotowa umowa ubezpieczenia z (...) została następnie zmieniona aneksem zawartym przez strony w dniu 25 marca 2016 r. Aneks ten został przygotowany przez Towarzystwo (...) w formie wzorca umownego. Strony przyjęły w nim, że modyfikują uzgodnione w umowie ubezpieczenia zasady obliczania wysokości opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy tj. opłata ta miała być wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć: 4,5 % wartości umowy – w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w pierwszym roku polisy, i 5 % wartości umowy – w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy po pierwszym roku polisy. Z kolei wartość umowy, od której obliczana miała być przedmiotowa opłata, zdefiniowana została jako suma składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. Przy czym w przypadku, gdy ubezpieczający zobowiązany jest do ponoszenia opłat w sytuacji całkowitego wykupu polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy miała być ograniczona do sumy składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę miała być brana wysokość składki wskazana w polisie w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia, tj. bez uwzględniania ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości, np. z tytułu indeksacji.

(dowód: aneks – k. 24)

Łącząca strony umowa ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzoną polisą nr (...) uległa rozwiązaniu w dniu 19 kwietnia 2017 r. w związku z wypowiedzeniem umowy przez powoda. Wartość umorzonych jednostek uczestnictwa na dzień jej rozwiązania wyniosła 7.123,03 zł i z tej kwoty pozwane Towarzystwo (...) pobrało tytułem opłaty dystrybucyjnej sumę 1.200 zł, wypłacając powodowi 5.923,03 zł.

(okoliczności bezsporne; dowód: wypowiedzenie umowy – k. 76, pismo pozwanego z dnia 26 kwietnia 2017 r. – k. 18)

Pismem z dnia 12 kwietnia 2017 r. M. P., działając za pośrednictwem pełnomocnika, wezwał pozwane Towarzystwo (...) do wypłaty na jego rzecz całości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku polisy w terminie 3 dni od doręczenia przedmiotowego pisma. W odpowiedzi z dnia 12 maja 2017 r. pozwany odmówił spełnienia żądanego świadczenia. Do dnia zamknięcia rozprawy świadczenie to nie zostało przez stronę pozwaną spełnione.

(okoliczności bezsporne; dowód: wezwanie do zapłaty – k. 15, pismo pozwanego z dnia 12 maja 2017 r. – k. 16 – 17)

Powyższy stan faktyczny pozostawał bezsporny pomiędzy stronami przedmiotowego postępowania. Ustaleń takich Sąd dokonał na podstawie wymienionych powyżej dowodów z dokumentów, których żadna ze stron nie poddawała w wątpliwość co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, jak również i Sąd nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie wątpliwości w tym zakresie z urzędu. Należy dodać, że okoliczności bezsporne w ogóle nie wymagały wykazywania ich prawdziwości za pomocą dowodów zgodnie z treścią art. 229 - 230 k.p.c. albowiem zostały przez strony wprost przyznane, bądź też nie zostały zaprzeczone, co zostało przez Sąd ocenione na zasadzie przywołanych przepisów.

Sąd zważył, co następuje:

Okoliczności faktyczne związane z kształtowaniem się stosunku umownego pomiędzy powodem a stroną pozwaną w rozpoznawanej sprawie były de facto bezsporne. Nie budziły także wątpliwości okoliczności związane z rozwiązaniem przedmiotowej umowy, jak również fakt pobrania przez pozwanego opłaty dystrybucyjnej w wysokości wskazywanej przez powoda oraz wysokość tejże opłaty. Spór stron zogniskował się wokół kwalifikacji postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia, uprawniających stronę pozwaną do naliczania tejże opłaty w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia,, a także aneksu do umowy – jako klauzul niedozwolonych.

Mając na względzie materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie oraz poczynione na jego podstawie ustalenia faktyczne Sąd doszedł do przekonania, że powód zasadnie domagał się od strony pozwanej zwrotu kwoty nienależnie ustalonej i pobranej od ubezpieczonego tytułem opłaty dystrybucyjnej w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie, jak i odsetek od tej kwoty od dnia 27 maja 2017 r. do dnia zapłaty.

Podstawę prawną wywiedzionego powództwa stanowiła dyspozycja art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Na podstawie poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych należało bowiem uznać świadczenia pobrane przez stronę pozwaną od powoda za tzw. świadczenie nienależne, czego konsekwencją było powstanie zobowiązania po stronie pozwanej do jego zwrotu. Zgodnie z treścią art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Natomiast zgodnie z art. 410 k.c. przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Definicję świadczenia nienależnego ustawodawca zawarł w treści § 2 przywołanego przepisu, zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (j.t. Dz. U. z 2010 r., nr 11, poz. 66; nieobowiązującej już obecnie, ale aktualnej ze względu na datę zawarcia przez strony umowy). Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Z kolei umowa zawarta przez strony niniejszego postępowania pozostaje umową ubezpieczenia z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie, oraz z postanowieniami charakterystycznymi dla umów których celem jest inwestowanie kapitału. Ubezpieczycielem może być zarówno krajowy jak i zagraniczny zakład ubezpieczeń, spełniający wymogi określone ustawą o działalności ubezpieczeniowej. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak, z uwagi na sumę ubezpieczenia, charakter symboliczny, tak więc dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. Stwierdzić zatem należy, że ubezpieczyciel pozostaje zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania. Treść umowy ubezpieczenia na życie tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia – swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela. Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów. Dlatego też ubezpieczyciel zobowiązany jest jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie doręczyć konsumentowi tj. ubezpieczonemu dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c.). Minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia określa szczegółowo ustawa o działalności ubezpieczeniowej.

Zgodnie z przywołanym art. 385 (1) § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Par. 3 powyższego przepisu stanowi z kolei, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powyższy przepis reguluje materię niedozwolonych postanowień umownych (zwanych w literaturze także m.in. klauzulami abuzywnymi, postanowieniami nieuczciwymi, postanowieniami niegodziwymi) – w tym skutki wprowadzenia ich do umowy z udziałem konsumentów. Aby dane postanowienie umowne mogło zostać uznane za niedozwolone muszą zostać spełnione cztery warunki: umowa musi być zawarta z konsumentem, postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz sformułowane w sposób jednoznaczny nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Bezsprzecznie umowa będąca przedmiotem niniejszego postępowania łączyła stronę pozwaną jako przedsiębiorcę i powoda jako konsumenta. Postanowienia umowy, jak i zawartego przez strony w dniu 25 marca 2016 r. aneksu, nie zostały uzgodnione z powodem indywidualnie - o takim indywidualnym uzgodnieniu nie może świadczyć zapoznanie powoda z treścią wzorca umownego, a co w rzeczywistości potwierdza niejako, że nie miał on rzeczywistego wpływu na treść umowy w zmienionym brzmieniu. Strona pozwana nie wykazała przy tym – a to na niej w tymże zakresie spoczywał ciężar dowodu w rozumieniu art. 385 (1) § 4 k.c. - aby treść aneksu została z powodem indywidualnie uzgodniona, a zatem należało przyjąć, że aneks został mu przedstawiony przez stronę pozwaną, zaś powód mógł jego treść jedynie zaakceptować lub zawarcia aneksu odmówić. Nie można zatem uznać, aby treść aneksu zmieniającego sporną umowę ubezpieczenia podlegała indywidualnym negocjacjom stron.

Opłata dystrybucyjna nie stanowiła również głównego świadczenia stron. Zgodnie z art. 805 k.c. do essentialia negotii umowy ubezpieczenia należą: ze strony ubezpieczyciela - spełnienie świadczenia w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, natomiast jeżeli chodzi o ubezpieczonego – zapłata składki, a więc te świadczenia winny być uznane za główne świadczenia stron, także w sytuacji mieszanego charakteru umowy łączącej strony, czyli umowy ubezpieczenia z opcją kapitałową – również wtedy do essentialia negotii umowy czyli do jej elementów konstrukcyjnych nie należy obowiązek zapłaty przez ubezpieczającego opłaty dystrybucyjnej. Potwierdza to treść par. 1 ust. 2 OWU, zgodnie z którym pozwane Towarzystwo (...) zobowiązało się spełnić określone w umowie świadczenie w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego przewidzianego w umowie, zaś ubezpieczający zobowiązał się do opłacania składek. Z kolei par. 3 ust. 1 precyzuje, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie i zdrowie ubezpieczonego. Zakres ubezpieczenia obejmuje śmierć ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej lub wystąpienie u niego choroby śmiertelnej. Właśnie te postanowienia określają główne świadczenia pozwanego, których ekwiwalentem po stronie ubezpieczonego jest zapłata składki. Pozostałe zaś kwestie, w tym określające skutki wykupu polisy przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, nie stanowią świadczeń głównych w rozumieniu powołanych powyżej przepisów, a co za tym idzie - mogą być oceniane w kontekście art. 385 (1) § 1 k.c. Ponadto w ocenie Sądu argumentacja pozwanego w tym względzie oparta jest o fałszywą przesłankę. Zarzut abuzywności nie dotyczy bowiem świadczenia ubezpieczyciela w postaci wypłaty wartości wykupu (a do tego rodzaju świadczenia odwołuje się pozwany uzasadniając jego esencjonalny dla umowy ubezpieczenia charakter) ale świadczenia ubezpieczonego (tyle, że potrącanego z wypłaty wartości wykupu) w postaci opłaty dystrybucyjnej, pobieranej właśnie przed całkowitą wypłatą wartości wykupu. Świadczenie zaś w postaci tejże opłaty nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, skoro nie jest niezbędnym dla wypłaty wartości wykupu a jedynie postanowieniem przewidzianym na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania, potrącanym przy okazji tej wypłaty. Sąd podziela tym samym zbieżny pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. (sygn. VI ACa 87/12) i z dnia 06 września 2012 r. (sygn. VI ACa 458/12), gdzie również stwierdzono, iż opłaty (zwane likwidacyjnymi) nie stanowią głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Nie może zostać uznane za trafne również odwołanie się przez stronę pozwaną do treści nieobowiązującego już (ale obowiązującego w dacie zawarcia umowy) art. 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 950 ze zm.) jako przepisu określającego główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia. Przepis ten określa konieczne elementy treści umowy ubezpieczenia w sensie technicznym, wskazuje jakie elementy stosunku prawnego strony obowiązane są uregulować. Wymóg ten nie jest jednak jednoznaczny z określeniem głównego świadczenia stron stanowiącego materialną treść zobowiązania. Z pkt. 2 ust. 4 tego przepisu nie wynika bynajmniej, by strony obowiązane były przewidzieć w umowie, że w razie jej wypowiedzenia w określonym terminie ubezpieczony powinien uiścić ubezpieczycielowi opłatę od wykupu. Przepis ten nakazuje określić zasady ustalania wartości wykupu, nie nakłada zaś obowiązku potrącenia z niej jakiejkolwiek opłaty. Także i z tej przyczyny argumentacja pozwanego o opłacie od wykupu jako głównym świadczeniu ze strony powódki okazała się nietrafna.

Pojęcie dobrych obyczajów jest w piśmiennictwie rozumiane niejednolicie. Jedni przyjmują, że są to normy moralne i zwyczajowe stosowane w działalności gospodarczej, inni, iż pojęcie to należy odnieść do postępowania jednostki w określonej dziedzinie, z tym że w każdej sferze działalności wykształcają się własne wzorce dobrych obyczajów. Odnosi się ten termin także do zachowania przedsiębiorców w działalności gospodarczej, ewentualnie również do tradycyjnych kryteriów etycznych, wspólnych dla wszelkich sfer aktywności zarobkowej, także do zasad lojalności (M. J., Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, M. Praw. 2000, nr 11, s. 701 i cyt. tam autorzy). Podnosi się również, że istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka, sprzeczne z dobrymi obyczajami będą więc takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta (zob. W. Popiołek (w:) Kodeks..., s. 804). Natomiast termin „interesy" konsumenta proponuje się rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny (na co wskazuje dodatkowo forma liczby mnogiej), ale również przy uwzględnieniu aspektu zdrowia konsumenta i jego bliskich oraz dyskomfortu konsumenta, spowodowanego takimi czynnikami, jak strata czasu, dezorganizacja życia, niewygoda, nierzetelne traktowanie, przykrości, naruszenie prywatności, doznanie zawodu itd. W świetle art. 385 (1) § 1 k.c. ustawodawca wymaga, by naruszenie interesów konsumenta było rażące, a więc odnoszące się do wypadków rażących i szczególnie doniosłego odbiegania przyjętego uregulowania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków (A. Rzetecka – Gil, Kodeks cywilny. Komentarz do art. 385 ¹. Zobowiązania – część ogólna, LEX 2011).

Zdaniem Sądu, biorąc pod uwagę treść aneksu do umowy ubezpieczenia, niespornie wiążącego strony i modyfikującego pierwotne umowne ustalenia dotyczące opłaty dystrybucyjnej, zapisy tam wprowadzone dotyczące ustalenia wysokości tejże opłaty ukształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Niewątpliwie w aneksie tym, podobnie jak w ogólnych warunkach ubezpieczenia, opłata dystrybucyjna została ustalona procentowo, a zatem nie została w żaden sposób powiązana z kosztami, jakie ubezpieczyciel będzie zmuszony rzeczywiście pokryć w sytuacji wygaśnięcia umowy przed umówionym terminem, a na co powoływał się pozwany w niniejszym procesie. Przeciwnie, wysokość opłaty została powiązana jedynie z wysokością tzw. wartości umowy, na którą złożyły się wszystkie składki regularne, już uiszczone przez ubezpieczającego i mające być uiszczone w przyszłości przez cały okres umówionego trwania umowy, nie dłużej niż 10 lat. Na podstawie analizy tego zapisu umownego należy więc dojść do wniosku, że pomimo powoływania się w aneksie przez ubezpieczyciela na decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zapisy w nim zawarte jedynie w pewnym stopniu poprawiły sytuację powoda w porównaniu z poprzednią treścią OWU dotyczącą spornej opłaty. Wysokość tej opłaty nie została bowiem ustalona jako niewielki procent (4,5 % lub 5 %) zgromadzonej przez konsumenta na rachunku umowy sumy, a jako procent wszystkich składek (uiszczonych i dotąd nieuiszczonych) przez okres 10 lat trwania umowy. Taka konstrukcja zapisu umownego może wprowadzać konsumentów w błąd co do wysokości opłaty, jaka ma być od nich pobrana po zakończeniu umowy, nie można zatem uznać, aby dokonana w aneksie zmiana sposobu ustalenia wysokości opłaty dystrybucyjnej powodowała, że zapisy umowne dotyczące tejże opłaty przestały kwalifikować się jako sprzeczne z dobrymi obyczajami. Świadczy o tym sam fakt, że pobrana od powoda opłata dystrybucyjna wyniosła niemal 17 % zgromadzonej sumy, a nie – jak to mogłoby wynikać z treści aneksu – 4,5 % tej wartości. Ponadto, odnosząc się z kolei do argumentacji podniesionej przez pozwanego należy zwrócić uwagę, że zawierając przedmiotową umowę z pozwanym powód nie miał żadnego wpływu ani wiedzy na temat prowizji wypłaconej przez pozwane Towarzystwo (...) pośrednikom ubezpieczeniowym wprowadzającym na rynek produkty pozwanego, nie powinien więc on być zobligowany do zwrotu uiszczonych przez pozwanego z tego tytułu sum. Powód nigdy również nie zobowiązywał się względem pozwanego do zwrotu kosztów z tego tytułu. Brak bowiem podstaw do obciążania konsumenta kosztami prowadzenia działalności gospodarczej przez pozwanego (związanymi z obsługą, wynagrodzeniem pracowników, kosztami badań itd.). Koszty te zostały poniesione przez pozwane Towarzystwo (...) w jego własnym interesie i celem uzyskania przez niego zysku, nie ma więc podstaw, aby konsument zwracał profesjonalnemu przedsiębiorcy koszty z tego tytułu. Trzeba również wskazać, że w ramach łączącej strony umowy pozwany przewidział pobranie wielu opłat, a więc nie ma podstaw, aby ewentualne rozliczanie kosztów dystrybucji produktu powstałych niewątpliwie przy zawarciu a nie zakończeniu umowy następowało przy ustaniu łączącego strony stosunku prawnego. Jednocześnie pozwane Towarzystwo (...), wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi przewidzianemu w treści art. 6 k.c., w żaden sposób nie udowodniło jakie konkretnie koszty poniosło w związku z wcześniejszym zakończeniem umowy łączącej go z powodem i jaka była ich wysokość, ograniczając się do ogólnikowego ich wymienienia w treści odpowiedzi na pozew. Ponadto umowę ubezpieczenia osobowego z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa (art. 830 § 1 k.c.) ubezpieczony może wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Przepis ten ma charakter ius cogens a co za tym idzie, niedopuszczalne byłoby wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Możliwość wypowiedzenia jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego, a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony. Natomiast pozwany w ogólnych warunkach ubezpieczenia zapewnił w sposób jedynie formalny możliwość skorzystania z omawianego uprawnienia. W par. 6 ust. 1 OWU wskazał on, że umowa jest zawarta na czas nieokreślony. Z kolei w myśl par. 11 ust. 1 OWU pozwany potwierdził, iż ubezpieczający ma prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie ze skutkiem natychmiastowym. W ocenie Sądu powyższe uprawnienie jest jednakowoż iluzoryczne, a to z uwagi na fakt, iż w razie rozwiązania umowy pozwany dokonuje wypłaty wartości wykupu – tj. sumy zgromadzonych przez ubezpieczonego środków na dzień ustalenia wartości wykupu, pomniejszonej o opłatę dystrybucyjną. W ocenie Sądu pobieranie opłat za skorzystanie z ustawowo przyznanego prawa stanowi ze strony pozwanego istotną barierę utrudniającą konsumentowi realizację przyznanego mu przez ustawodawcę prawa podmiotowego. Przyznawanie konsumentowi z jednej strony możliwości skorzystania z tego prawa, z drugiej zaś czynienie tego uprawnienia znacznie utrudnionym w związku z pobieraniem opłaty za wykup jest przejawem ograniczania konsumenta w realizacji zagwarantowanych mu ustawowo uprawnień.

Mając powyższe na uwadze Sąd doszedł do przekonania, że postanowienia dotyczące obowiązku uiszczenia przez konsumenta – w tym wypadku powoda – opłaty dystrybucyjnej w przypadku wcześniejszego rozwiązania zawartej umowy, określone w aneksie do umowy ubezpieczenia z (...), należy uznać za postanowienia niedozwolone w rozumieniu art. 385 (1) k.c., a zatem niewiążące go. W konsekwencji należało uznać, że strona pozwana nie była uprawniona do pobrania od powoda tejże opłaty. Świadczenie pobrane z tego tytułu przez pozwanego należało potraktować zatem jako nienależne, a więc po stronie powoda powstało roszczenie o jego zwrot. Mając powyższe na uwadze w pkt. 1 wydanego orzeczenia Sąd zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) na rzecz powoda zwrot pobranej jako opłaty dystrybucyjnej sumy 1.200 zł.

Jeśli chodzi o żądanie zapłaty odsetek, to należy wskazać, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu do jego spełnienia skierowanym przez wierzyciela do dłużnika (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 r., sygn. I CKN 316/01, z dnia 03 lutego 2006 r., sygn. I CSK 17/05). W przedmiotowej sprawie powód wezwał pozwanego do zwrotu pobranej opłaty pismem z dnia 12 kwietnia 2017 r., zakreślając mu termin 3 dni na spełnienie świadczenia. Biorąc pod uwagę treść tego wezwania – żądającego wypłaty całości środków pieniężnych dotychczas zgromadzonych na rachunku polisy – nie ma wątpliwości czego żądanie to dotyczyło. Brak jest przy tym w aktach sprawy dowodu jego doręczenia stronie pozwanej, jednakże z pisma pozwanego datowanego na 12 maja 2017 r. wynika, że miał on wówczas wiedzę o zgłaszanym do niego przez powoda żądaniu. A zatem wskazany przez powoda termin 14 dni na spełnienie świadczenia, liczony od korespondencji pozwanego z dnia 12 maja 2017 r., uznać należy za wystarczający na spełnienie wywodzonych żądań. W konsekwencji Sąd zasądził odsetki w wysokości ustawowej za opóźnienie od świadczenia głównego od dnia następnego, tj. od 27 maja 2017 r. do dnia zapłaty.

Zawarte w pkt. 3 orzeczenia rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd oparł na treści art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik. Stroną w całości przegrywającą niniejszy proces było pozwane Towarzystwo (...), dlatego też zobowiązane jest zwrócić powodowi koszty poniesione przez niego do celowego dochodzenia swoich praw. Na koszty te w przedmiotowym postępowaniu złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 30 zł, opłata skarbowa od udzielonego przez pełnomocnictwa w wysokości 17 zł oraz koszty zastępstwa procesowego ustalone na kwotę 270 zł na podstawie § 2 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (w obecnym brzmieniu).