Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

Sygn. akt I C 2006/21

Uzasadnienie wyroku z dnia 28 kwietnia 2023 r.

W pozwie z dnia 19 lutego 2019 r. powódka M. W., reprezentowana przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, żądała nakazania pozwanej U. W. wydania powódce rzeczy ruchomej w postaci samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) wraz z dwoma kompletami kluczyków do pojazdu, dowodem rejestracyjnym oraz kartą pojazdu, a w przypadku, gdyby wydanie tej rzeczy ruchomej okazało się niemożliwe, żądała zasądzenia od pozwanej U. W. na rzecz powódki kwoty 9.000,00 zł stanowiącej równowartość rzeczy podlegającej wydaniu. Powódka żądała również zasądzenia na jej rzecz od pozwanej U. W. kwot po 1.000,00 zł miesięcznie, począwszy od dnia 21 stycznia 2019 r. do dnia wydania wspomnianego samochodu, ewentualnie do dnia zapłaty jego równowartości, z tytułu bezumownego korzystania z tego samochodu wraz z ustawowymi odsetkami od dnia zwłoki w płatności każdej miesięcznej należności oraz zasądzenia od pozwanej U. W. na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wskazane wyżej roszczenia powódka wywodziła z nieważności umowy darowizny dokonanej na rzecz pozwanej w dniu 19 września 2016 r., której przedmiotem był udział wynoszący ½ w prawie własności samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...). Nieważność tej umowy darowizny miała wynikać z nieudzielenia przez męża powódki zgody na jej zawarcie, wymaganej ze względu na to, że przedmiot darowizny wchodził w skład majątku wspólnego powódki oraz jej małżonka.

(pozew – k. 1-3)

W odpowiedzi na pozew pozwana U. W. żądała oddalenia powództwa. Ponadto pozwana wniosła pozew wzajemny, w którym żądała zasądzenia na jej rzecz od powódki M. W. następujących kwot: 909,00 zł tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej poniesionych od dnia 31 grudnia 2013 r. do dnia 19 września 2016 r., związanych ze wspomnianym samochodem, 1.035,00 zł tytułem zwrotu połowy kosztów ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej poniesionych od dnia 19 września 2016 r. do dnia 25 października 2019 r., związanych z tym samochodem, 6.200,00 zł tytułem kosztów niezbędnych napraw i serwisu tego samochodu poniesionych od 2017 r. do dnia 23 stycznia 2019 r., 5.000,00 zł tytułem odszkodowania za zużycie i pogorszenie tego samochodu wskutek jego nieużytkowania i utraty jego wartości, jakie nastąpiły od dnia doręczenia pozwanej wezwania do zwrotu pojazdu powódce oraz powzięcia wiedzy o zamiarze skierowania przez powódkę niniejszej sprawy na drogę sądową, co miało uniemożliwić pozwanej użytkowanie i sprzedaż pojazdu. Pozwana U. W. żądała także zasądzenia od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana kwestionowała nieważność zawartej z powódką umowy darowizny, wskazując, że małżonek powódki godził się na zawarcie tej umowy, a ponadto że była to drobna darowizna zwyczajowo przyjęta w rodzinie państwa W.. Wywodziła także sprzeczność żądania powódki z zasadami współżycia społecznego zważywszy na okoliczności nabycia samochodu oraz jego użytkowania.

(odpowiedź na pozew oraz pozew wzajemny – k. 26-37)

W odpowiedzi na pozew wzajemny powódka żądała jego oddalenia.

(odpowiedź na pozew wzajemny – k. 162-163)

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia:

W dniu 23 listopada 2009 r. D. W., w ramach prowadzonej działalności gospodarczej pod firmą (...), zawarł umowę sprzedaży, na podstawie której nabył samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) za cenę w kwocie 66.000,00 zł.

(dowód: faktura VAT – k. 222, k. 38)

D. W. oddał jednak samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) w posiadanie U. W..

(okoliczność bezsporna)

W dniu 30 grudnia 2013 r. M. W. zawarła z D. W., w ramach prowadzonej działalności gospodarczej pod firmą (...), umowę sprzedaży, na podstawie której M. W. nabyła samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) za cenę w kwocie 26.000,00 zł.

(dowód: faktura VAT – k. 222v)

Pomimo zawartej w dniu 30 grudnia 2013 r. umowy sprzedaży, samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) pozostał w posiadaniu U. W..

(okoliczność bezsporna)

Z kolei w dniu 19 września 2016 r. M. W. zawarła z U. W. umowę darowizny, na podstawie której M. W. darowała U. W. udział wynoszący ½ w prawie własności samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...).

(dowód: umowa darowizny – k. 7-8, k. 39-40)

U. W., zarówno w dniu 23 listopada 2009 r., jak i w dniu 19 września 2016 r., pozostawała w związku małżeńskim z D. W..

(okoliczność bezsporna)

Niemniej od dnia 13 maja 2016 r. obowiązywał ich ustrój rozdzielności majątkowej małżeńskiej.

(dowód: wyrok – k. 85-86)

Z kolei M. W., zarówno w dniu 30 grudnia 2013 r., jak i w dniu 19 września 2016 r., pozostawała w związku małżeńskim z K. W..

(okoliczność bezsporna)

Zarówno w dniu 30 grudnia 2013 r., jak i w dniu 19 września 2016 r., pomiędzy M. W. oraz K. W. obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

(okoliczność bezsporna)

W dniu 19 września 2016 r. samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) należał do majątku wspólnego M. W. oraz K. W..

(okoliczność bezsporna)

U. W. nie wyznaczyła K. W. terminu do potwierdzenia umowy darowizny zawartej z M. W. w dniu 19 września 2016 r., mającej za przedmiot udział wynoszący ½ w prawie własności samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...). Z kolei K. W. nie wyraził zgody na zawarcie przez M. W. z U. W. tej umowy darowizny. K. W. odmówił także potwierdzenia tej umowy.

(dowód: zeznania świadka K. W.)

W piśmie z dnia 10 stycznia 2019 r. M. W., powołując się na nieważność umowy darowizny zawartej w dniu 19 września 2016 r., ze względu na brak wymaganej zgody K. W. na jej zawarcie, wezwała U. W. do zwrotu samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) w terminie do dnia 20 stycznia 2019 r. oraz do zapłaty kwot po 1.000,00 zł miesięcznie z tytułu bezumownego korzystania z tego samochodu po tym dniu.

(dowód: oświadczenie – k. 9-10)

Podstawę powyższych ustaleń, poczynionych w sprawie niniejszej, stanowiły twierdzenia o okolicznościach przyznanych przez strony według art. 229 k.p.c., znajdujące potwierdzenie w przedstawionych przez strony dokumentach, które nie były kwestionowane i co do których nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, dla których należałoby odmówić im wiarygodności.

Nie budziła wątpliwości okoliczność, że samochód osobowy marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...), w wyniku umowy sprzedaży zawartej w dniu 30 grudnia 2013 r. przez D. W. z M. W., wszedł do majątku wspólnego M. W. oraz K. W.. Zarzut U. W., polegający na fikcyjności tej umowy sprzedaży, nie zasługiwał na uwzględnienie. Umowa sprzedaży zawarta w dniu 30 grudnia 2013 r. została bowiem przedstawiona w Starostwie Powiatowym w W. i stała się podstawą wpisu w dowodzie rejestracyjnym tego samochodu M. W. jako jego właściciela (k. 45 akt sprawy). W odpowiedzi na żądanie U. W. M. W. przedstawiła fakturę VAT (k. 222v. akt sprawy) potwierdzającą dokonanie sprzedaży tego samochodu oraz zapłatę ceny. O prawdziwości tej umowy sprzedaży świadczyło również to, że następnie w dniu 19 września 2016 r. U. W. zawarła z M. W. umowę darowizny, na podstawie której M. W. darowała U. W. udział wynoszący ½ w prawie własności tego samochodu. Gdyby umowa sprzedaży tego samochodu zawarta w dniu 30 grudnia 2013 r. przez D. W. z M. W. była fikcyjna, jak obecnie twierdzi U. W., nielogiczne byłoby jednak z kolei zawarcie przez U. W. z M. W. w dniu 19 września 2016 r. umowy darowizny udziału w prawie własności tego samochodu. Wówczas darowizna taka pozbawiona byłaby sensu, a przecież U. W. zgodziła się na nią. Znamienne ponadto, że U. W., w postępowaniu sądowym o sygn. I Ns 62/18 z udziałem D. W. o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, nie zgłaszała żądania ustalenia, że samochód ten należeć miałby do majątku wspólnego jej i D. W. (k. 160 akt sprawy), a byłaby to przecież konsekwencja fikcyjności umowy sprzedaży tego samochodu, zawartej przez D. W. z M. W.. Z twierdzeniem o fikcyjności umowy sprzedaży tego samochodu pozostają w sprzeczności także pretensje U. W. dotyczące uszczupleniu majątku wspólnego jej i D. W. ze względu nierozliczenie się przez D. W. z uzyskanej ceny sprzedaży. Adresatem tych pretensji U. W. może być jednak D. W., a nie M. W.. Natomiast okoliczność, że to U. W. ponosiła nakłady i wydatki związane z tym samochodem, okazuje się całkowicie zrozumiała, skoro była ona jego posiadaczem i korzystała z niego w celu zaspokajania własnych potrzeb.

Okoliczności, że K. W. nie wyraził zgody na zawarcie przez M. W. z U. W. umowy darowizny samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...), że odmówił potwierdzenia tej umowy oraz że U. W. nie wyznaczyła K. W. terminu do potwierdzenia tej umowy, wynikały jednoznacznie z wiarygodnych zeznań świadka K. W.. W tym zakresie zeznania tego świadka były spójne i logiczne oraz nie pozostawały w sprzeczności z dowodami z dokumentów oraz fotografii, przedstawionymi przez U. W.. W szczególności wiarygodność zeznań świadka K. W. co do braku jego zgody na zawarcie umowy darowizny oraz odmowy jej potwierdzenia nie budziła wątpliwości w świetle treści protokołów rozpraw obejmujących zeznania tego świadka oraz innych świadków, składane w sprawie o sygn. I Ns 62/18, które nie wskazywały na okoliczności przeciwne. Natomiast okoliczność, że świadek K. W. niewątpliwie wiedział, że U. W. była posiadaczem tego samochodu i korzystała z niego w celu zaspokajania własnych potrzeb, nie wystarczała jeszcze do przyjęcia, że z pewnością wiedział on o zawarciu przez M. W. z U. W. umowy darowizny udziału w prawie własności tego samochodu, wyrażał zgodę na zawarcie tej umowy lub potwierdzał ją, zwłaszcza że kolejnym zmianom, gdy chodzi o stan własności tego samochodu, nie towarzyszyły zmiany stanu jego posiadania.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo główne zasługiwało na uwzględnienie w zakresie obejmującym nakazanie pozwanej U. W. wydania powódce M. W. rzeczy ruchomej w postaci samochodu osobowego marki A. (...) o nr rej. (...) wraz z kluczami, dowodem rejestracyjnym oraz kartą pojazdu. Nie zasługiwało natomiast na uwzględnienie w części obejmującej żądanie zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy ruchomej.

Z kolei powództwo wzajemne, obejmujące żądanie pozwanej U. W. zasądzenia od powódki M. W. zwrotu nakładów i wydatków na tę rzecz ruchomą oraz odszkodowania za jej zużycie i pogorszenie oraz utratę jej wartości, nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

W myśl art. 33 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zgodnie z art. 47 § 1 k.r.o. małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

W niniejszej sprawie ustalono, że w dniu 19 września 2016 r. pomiędzy powódką M. W. oraz jej mężem K. W. obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, a rzecz ruchoma w postaci samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) wchodziła w skład majątku wspólnego powódki i jej małżonka.

Na podstawie art. 36 § 2 k.r.o. każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Niemniej art. 37 § 1 k.r.o. wymienia czynności zarządu majątkiem wspólnym małżonków, których ważność zależy do udzielenia zgody przez drugiego małżonka, a czynność taką stanowi m.in. darowizna z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Artykuł 37 § 2 i 3 k.r.o. stanowi, że ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka, zaś druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Zgodnie z art. 888 § 1 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

W niniejszej sprawie doszło do zawarcia przez powódkę M. W. z pozwaną U. W. umowy darowizny, na podstawie której powódka darowała pozwanej udział wynoszący ½ w prawie własności samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...). Wartość przedmiotu darowizny została określona przez strony umowy w chwili jej zawarcia na kwotę 9.000,00 zł.

W okolicznościach sprawy niniejszej brak było wystarczających podstaw do zakwalifikowania darowizny uczynionej przez powódkę na rzecz pozwanej jako drobnej darowizny zwyczajowo przyjętej.

Drobną darowiznę zwyczajowo przyjętą należy rozumieć jako przysporzenie dokonywane zgodnie z panującymi obyczajami (prezenty z okazji urodzin, imienin, zawarcia małżeństwa, rocznicy ślubu itp.), których wartość jest niewielka. Ustalenie, czy darowiznę można uznać za niewielkiej wartości, powinno być dokonywane z uwzględnieniem zarówno kryteriów obiektywnych, jak i stosunku wartości darowizny do wartości majątku wspólnego. Należy ponadto uwzględnić zwyczaje panujące w danym środowisku ( por. Skowrońska-Bocian Elżbieta, Komentarz do art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, teza nr 38 w: Wierciński Jacek (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Opublikowano: LexisNexis 2014).

Zgromadzony w sprawie niniejszej materiał dowodowy w postaci protokołów rozpraw obejmujących zeznania świadków składane w sprawie o sygn. I Ns 62/18, a także zeznania świadka K. W. składane w sprawie niniejszej, wskazywał, że powódka M. W. oraz jej mąż K. W. obdarowywali swoje dzieci prezentami o znacznej wartości z okazji ważnych wydarzeń. Prezenty takie były przez nich wręczane ich dzieciom z racji m.in. urodzin, ukończenia studiów, czy też narodzin wnuków. Niemniej brak było dowodów na to, aby powódka oraz jej małżonek obdarowywali takimi prezentami także swych powinowatych, synowe czy zięciów. Poza tym, iż pozwana nie należała do kręg osób zwykle obdarowywanych przez powódkę i jej męża prezentami o znacznej wartości, darowizna dokonana na jej rzecz przez powódkę w dniu 19 września 2016 r., nie mogła być uznana za drobną darowiznę zwyczajowo przyjętą wobec okoliczności, iż darowiźnie tej nie towarzyszyło żadne ważne wydarzenie mogące usprawiedliwiać jej dokonanie, inaczej niż choćby w przypadku darowizny kwoty 10.000,00 zł z okazji narodzin wnuka – syna pozwanej. Wobec braku szczególnej okazji, kwalifikacji darowizny jako drobnej i zwyczajowo przyjętej sprzeciwiała się także wartość dokonanej darowizny, odpowiadająca kwocie 9.000,00 zł.

W konsekwencji należało uznać, iż darowizna powódki na rzecz pozwanej udziału wynoszącego ½ w prawie własności samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...), wchodzącego w skład majątku wspólnego powódki i jej męża, dla swej skuteczności wymagała zgody męża powódki bądź następczego jej potwierdzenia.

Ze zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego wynikało natomiast, że mąż powódki nie udzielił zgody na zawarcie przez powódkę z pozwaną w dniu 19 września 2016 r. umowy tej darowizny, ani nie dokonał potwierdzenia tej umowy. Wobec tego należało przyjąć, że umowa ta była dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej do czasu odmowy jej potwierdzenia przez męża powódki. Brak było wprawdzie dowodów wskazujących na wyznaczenie przez pozwaną małżonkowi powódki terminu do potwierdzenia umowy darowizny, niemniej okoliczność ta nie stała na przeszkodzie do uznania umowy za nieważną w obliczu odmowy potwierdzenia umowy tej darowizny przez małżonka darczyńcy, skoro chociażby na terminie rozprawy w dniu 21 kwietnia 2023 r. mąż powódki wyraził swój stanowczy sprzeciw wobec umowy darowizny zawartej przez powódkę z pozwaną w dniu 19 września 2016 r. Przemawiała za tym wykładnia celowościowa art. 37 k.r.o., który ustanawia instytucję ochrony małżonków przed samowolnymi czynnościami zarządu majątku wspólnym wyrażonymi w tym przepisie. Skoro pozwana jako obdarowana nie wyznaczyła odpowiedniego terminu małżonkowi powódki do potwierdzenia umowy, to mimo to, wyrażenie przez niego sprzeciwu wobec tej umowy, wywierało skutki tożsame z odmową potwierdzenia umowy w terminie zakreślonym przez drugą stronę umowy. Podzielając pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 5 marca 1981 r. o sygn. III CZP 1/81 (OSNC 1981/8/145, LEX nr 2620), wypada bowiem przyjąć, że art. 37 § 3 k.r.o., według którego, jak wspomniano, druga strona umowy zawartej przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, a staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu, nie oznacza wcale, że drugi małżonek musi wyczekiwać z podjęciem decyzji na wyznaczenie mu w tym celu terminu przez kontrahenta swego współmałżonka. Skoro bowiem wymaganie jego zgody na dokonanie czynności prawnej służy ochronie jego prawa względem przedmiotu danej czynności prawnej, wynikającego z łączącego małżonków ustroju wspólności ustawowej, to w konsekwencji może on zakwestionować w każdej chwili ważność zawartej umowy, oświadczając stronom tej umowy, że odmawia jej potwierdzenia. Takie oświadczenie nie wymaga zachowania formy szczególnej. Odmowa potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka sprawia zaś, że stan bezskuteczności zawieszonej przekształca się w bezwzględna nieważność umowy.

Wymaga podkreślenia, że świadomość małżonka powódki co do korzystania przez pozwaną ze wspomnianego samochodu oraz fakt akceptacji takiego stanu rzeczy nie przesądzał o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy darowizny, której przedmiotem był ten pojazd bądź o następczym potwierdzeniu takiej umowy. Udostępnienie osobie trzeciej rzeczy w celu korzystania z niej nie musi być bowiem tożsame ze zbyciem własności tej rzeczy, ale może wiązać się choćby z jej użyczeniem, zwłaszcza w ramach relacji rodzinnych. Ze zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego wynikało, że pozwana korzystała ze wspomnianego pojazdu jeszcze przed zawarciem umowy darowizny, także w okresie gdy pojazd był własnością powódki. Świadczyło to niewątpliwie o oddaniu pozwanej tego pojazdu w użyczenie. Akceptacja męża powódki korzystania przez pozwaną z tego pojazdu po dniu zawarcia umowy darowizny nie oznacza potwierdzenia przez niego tej umowy, a świadczy jedynie o woli kontynuowania użyczenia.

Reasumując, umowa darowizny zawarta przez powódkę z pozwaną w dniu 19 września 2016 r. okazała się nieważna ze względu na niewyrażenie przez męża powódki zgody na jej zawarcie, a następnie odmowę jej potwierdzenia z jego strony.

Zgodnie z art. 710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Według art. 715 k.c. jeżeli umowa użyczenia została zawarta na czas nieoznaczony, użyczenie kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić.

Skoro umowa darowizny okazała nieważna, pozwana nie legitymowała się względem samochodu osobowego marki A. (...) o numerze rejestracyjnym (...) tytułem prawnym wynikającym z umowy darowizny. Korzystała z niego jednak na podstawie zawartej z powódką na czas nieokreślony umowy użyczenia. Ze zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego wynikało bowiem, że pozwana korzystała ze wspomnianego pojazdu jeszcze przed zawarciem umowy darowizny, także w okresie gdy pojazd ten był własnością powódki. Świadczyło o tym chociażby ponoszenie przez pozwaną kosztów objęcia tego pojazdu ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej nieprzerwanie od 2013 r. do dnia doręczenia jej wezwania do wydania pojazdu, a także innego rodzaju wydatków i nakładów związanych z tym pojazdem. Niniejsza umowa użyczenia została jednak przez powódkę skutecznie wypowiedziana z chwilą doręczenia pozwanej wezwania do wydania pojazdu. W braku oznaczenia w sposób wyraźny lub dorozumiany czasu trwania umowy użyczenia należy bowiem przyjąć, że umowa taka, z uwagi na ciągły charakter zobowiązania, wygasa, ilekroć stosunek ten zostanie wypowiedziany przez użyczającego (por. Z. Gawlik [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2014, art. 715, LEX). Ze względu na brak ustawowych terminów wypowiedzenia umowy użyczenia zastosowanie znajdzie art. 365 ¹ k.c., zgodnie z którym zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. W konsekwencji w sprawie niniejszej należało uznać, że umowa użyczenia zawarta przez powódkę z pozwaną wygasła z dniem 21 stycznia 2019 r., wobec określenia przez powódkę w wezwaniu skierowanym do pozwanej terminu wydania pojazdu na dzień 20 stycznia 2019 r. Wskazany przez powódkę termin wypowiedzenia umowy był przy tym odpowiedni, gdy chodzi do wydanie rzeczy przez pozwaną, uwzględniający interesy i sytuację obu stron, zważywszy że strony już w 2018 r. prowadziły rozmowy mające na celu uregulowanie sytuacji prawnej wspomnianego pojazdu, co pozostawało poza sporem.

Zgodnie z art. 38 k.r.o. jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem.

Według art. 169 § 1 k.c. jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

W dobrej wierze jest ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo błędnie przypuszcza, że prawo to mu przysługuje, jeśli tylko owo błędne przypuszczenie w danych okolicznościach sprawy uznać należy za usprawiedliwione. Z kolei w złej wierze jest ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo wie, że prawo to mu nie przysługuje albo też ten, kto wprawdzie nie ma świadomości co do nieprzysługiwania mu określonego prawa, jednakże jego niewiedza nie jest usprawiedliwiona w świetle okoliczności danej sprawy. Tym samym, dobrą wiarę wyłącza zarówno pozytywna wiedza o braku przysługującego prawa, jak i brak takiej wiedzy wynikający z braku należytej staranności, a więc niedbalstwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I CSK 360/14, LEX nr 1770906).

W niniejszej sprawie pozwana, zawierając z powódką umowę darowizny, której przedmiot wart był 9.000,00 zł, i której nie towarzyszyło żadne szczególne wydarzenie, zwłaszcza w relacjach rodzinnych, mogące usprawiedliwiać dokonanie darowizny, niewątpliwie miała świadomość, że powódka pozostaje w związku małżeńskim, a zatem powinna była liczyć się z koniecznością uzyskania zgody małżonka powódki na zawarcie takiej umowy, bądź następczego jej potwierdzenia. Przemawiało to za przyjęciem, że zawierając umowę darowizny z powódką, pozwana pozostawała w złej wierze, wobec czego w niniejszej sprawie nie mogła skorzystać z ochrony przewidzianej w art. 38 k.r.o. w zw. Z art. 169 § 1 k.c.

W konsekwencji należało przyjąć, że pozwana według stanu rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie, posiadała sporny samochód, będący przedmiotem własności powódki i jej męża, nie legitymując się pozwalającym na to i skutecznym względem powódki i jej męża tytułem prawnym. Wobec powyższego, stosownie do treści art. 222 § 1 k.c., zgodnie z którym właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, wywiedzione przez powódkę roszczenie o nakazanie pozwanej wydania spornego samochodu powódce okazało się usprawiedliwione i podlegało uwzględnieniu.

Jak wspomniano, w myśl art. 36 § 2 k.r.o. każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, a wykonywanie zarządu obejmuje czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Roszczenie o nakazanie pozwanej wydania spornego samochodu niewątpliwie kwalifikowało się jako czynność zmierzająca do zachowania majątku wspólnego powódki i jej męża.

Przeszkody do uwzględnienia powództwa nie stanowiła zatem okoliczność, że z roszczeniem takim wystąpiła jedynie powódka, a nie także jej mąż.

W myśl art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie z § 2 tego przepisu od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Według art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Jak wspomniano, w niniejszej sprawie pozwana, zawierając z powódką umowę darowizny, której przedmiot wart był 9.000,00 zł, i której nie towarzyszyło żadne szczególne wydarzenie, zwłaszcza w relacjach rodzinnych, mogące usprawiedliwiać dokonanie darowizny, niewątpliwie miała świadomość, że powódka pozostaje w związku małżeńskim, a zatem powinna była liczyć się z koniecznością uzyskania zgody małżonka powódki na zawarcie takiej umowy, bądź następczego jej potwierdzenia. Ponadto w wezwaniu do wydania samochodu powódka powołała się wprost na okoliczności niewyrażenia zgody przez męża powódki na dokonanie darowizny, a zatem pozwana musiała mieć świadomość tej okoliczności. Powyższe przemawiało za przyjęciem, że po skutecznym wypowiedzeniu przez powódkę umowy użyczenia spornego samochodu, pozwana była posiadaczem samoistnym tego samochodu w złej wierze.

Wobec tego powódka domagała się zasądzenia na jej rzecz od pozwanej kwot po 1.000,00 zł miesięcznie, począwszy od dnia 21 stycznia 2019 r. do dnia wydania spornego samochodu, ewentualnie do dnia zapłaty jego równowartości, z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną z tego samochodu, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia zwłoki w płatności każdej miesięcznej należności.

Należy jednakże zaznaczyć, iż do zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie nie doszło do wydania spornego samochodu powódce. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy nie dzieli się zaś na świadczenia okresowe i nie może być dochodzone na przyszłość, jak np. alimenty czy renta, gdyż okresowej płatności nie przewiduje ustawa, lecz jest należnością jednorazową za cały okres korzystania z rzeczy przez posiadacza bez tytułu prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 5/00, LEX nr 52680 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1998 r., III CZP 62/97, OSNC 1998/6/91, LEX nr 32955 oraz orzecznictwo tam powołane).

Roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, zgłoszone przez powódkę w sprawie niniejszej, zostało zatem skonstruowane w sposób niewłaściwy, co stanowiło przeszkodę do jego uwzględnienia.

Co więcej, powódka nie udowodniła wysokości zgłoszonego roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy. Zgodnie zaś z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Odnosząc się natomiast do żądań powództwa wzajemnego, należało uwzględnić, iż strony łączyła umowa użyczenia pojazdu, który był przedmiotem nieważnej umowy darowizny.

Jak wspomniano, zgodnie z art. 710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Według art. 713 k.c. biorący do używania ponosi zaś zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

W świetle powyższego przepisu pozwana jako biorąca pojazd do używania zobowiązana była ponosić zwykłe koszty utrzymania użyczonego pojazdu.

Do zwykłych kosztów utrzymania pojazdu należało niewątpliwie zaliczyć koszty związane z objęciem pojazdu ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej, jak również koszty bieżących napraw i serwisu pojazdu. Pozwana nie wykazała zaś, aby pokryte przez nią koszty napraw pojazdu czy inne poniesione przez nią opłaty związane z użytkowaniem pojazdu doprowadziły do zwiększenia wartości pojazdu.

Wobec powyższego powództwo wzajemne obejmujące żądanie zasądzenia na rzecz pozwanej od powódki zwrotu poniesionych kosztów ubezpieczenia pojazdu od odpowiedzialności cywilnej oraz kosztów niezbędnych napraw i serwisu pojazdu podlegało oddaleniu.

W myśl art. 361 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła (§ 1), w powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (§ 2).

W niniejszej sprawie, wobec tego, iż umowa darowizny zawarta przez strony była nieważna, a w konsekwencji pozwana nie nabyła udziału wynoszącego ½ w prawie własności pojazdu będącego przedmiotem darowizny, nie można było przyjąć, aby pozwana poniosła jakąkolwiek szkodę w związku ze zużyciem i pogorszeniem tego pojazdu wskutek jego nieużytkowania i utratą jego wartości ze względu na niekorzystanie z niego od dnia doręczenia wezwania do zwrotu, a ponadto pozbawieniem jej możliwości jego sprzedaży. Skoro prawo własności pojazdu nie wchodziło w skład majątku pozwanej, to nie mogła ona doznać tego rodzaju uszczerbku.

Wobec tego powództwo wzajemne obejmujące żądanie zasądzenia na rzecz pozwanej od powódki odszkodowania za zużycie i pogorszenie pojazdu oraz utraty jego wartości także podlegało oddaleniu.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu należało przyjąć art. 100 k.p.c. zdanie pierwsze, zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

W myśl art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym wynagrodzenie reprezentującego stronę pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.

W niniejszej sprawie, uwzględniając żądania pozwu głównego oraz pozwu wzajemnego, powódkę należało uznać za stronę wygrywającą sprawę w 75%, wobec czego zachodziła podstawa do zasądzenia od pozwanej na rzecz powódki kwoty 3.050,25 zł tytułem 75% poniesionych przez powódkę kosztów procesu. Powódka w związku z niniejszym postępowaniem poniosła natomiast koszty w wysokości 4.067,00 zł, na które złożyła się kwota 450,00 zł tytułem opłaty sądowej uiszczonej od pozwu, kwota 3.600,00 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika, ustalona na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018 r., poz. 265) oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł, jak w sentencji.

Sędzia Robert Bełczącki

Zarządzenie: (...) ((...)

Sędzia Robert Bełczącki