Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 marca 2020 r. (data prezentaty ) powód A. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. kwoty 3482,48 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 marca 2020 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Roszczenie powód wywodził z abuzywności postanowień Umowy (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) zawartej na podstawie OWU o indeksie (...) ( §23) oraz załącznika nr 1 do OWU dotyczących ustalenia wysokości wypłaconego świadczenia wykupu ( ust. 15) a także Umowy (...) z Funduszami Inwestycyjnymi (...) zawartej na podstawie OWU przyjętych uchwałą Zarządu (...) S.A. z dnia 16 maja 2000 roku o nr (...)( §2 pkt. 18,20, § 15 ust. 1-5)

(pozew – k.1-7 )

W odpowiedzi na pozew pozwana V. L. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasadzenie kosztów procesu na swoja rzecz.

(odpowiedź na pozew – k.50-55).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 17 listopada 2009 r. powód A. K. wypełnił wniosek o zawarcie z pozwaną umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną (...). W warunkach zawarcia umowy zaznaczył, że okres ubezpieczenia ma wynosić 15 lat, wysokość składki regularnej to kwota 300 zł, płatna miesięcznie.

We wniosku powód oświadczył, że otrzymał i zapoznał się z treścią Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...) o indeksie (...) (dalej jako: „OWU”) a także z treścią Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...)( dalej jako (...)) . Wniosek został sporządzony na standardowym druku stosowanym przez pozwanego.

Wniosek przyjęła osoba wykonująca czynności agencyjne.

( wniosek k. 59-60, bezsporne)

W następstwie złożenia wniosku doszło do zawarcia przez powoda z pozwaną w dniu 8 grudnia 2009 r. umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną (...), w związku z czym tego dnia wystawiona została polisa nr (...) . Koniec okresu ubezpieczenia określono na dzień 7 grudnia 2024 roku .

Jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu dożycia przez ubezpieczonego daty dożycia wskazano wartość rachunku, a jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu śmierci wskazano wyższą z kwot – kwotę równą wartości rachunku powiększoną o kwotę równą 10% wartości części bazowej rachunku lub kwotę równą sumie wpłaconych składek regularnych i składek dodatkowych zmniejszoną o wartość środków odpisanych z rachunku w związku z częściowymi wypłatami świadczenia wykupu.

W polisie wskazano, że świadczenie wykupu to kwota nie wyższa niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku powiększona o określony procent wartości części bazowej rachunku, zgodnie z tabelą wskazaną w załączniku nr 1 do OWU.

Polisa stanowiła integralną część umowy. Nadto prawa i obowiązki wynikające z umowy określone zostały w OWU oraz w Regulaminie .

Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

( polisa k. 11, bezsporne)

W myśl § 3 ust. 2 OWU zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia i śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. Oprócz powyższych świadczeń świadczeniem objętym w/w umową było tzw. świadczenie wykupu – w kwocie równej wartości tzw. części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości tzw. części bazowej rachunku, zgodnie z tabelą wskazaną w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU. ( §23 ust.5)

Zgodnie z § 3 ust. 1 OWU stanowił, że przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta, przy czym zaznaczono, że celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym.

Zgodnie z § 2 ust. 25 OWU świadczenie wykupu to kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez ubezpieczonego od umowy.

Zgodnie z § 10 ust. 1 OWU umowa ubezpieczenia ulegała rozwiązaniu m.in.:

- wskutek jej rozwiązania przez ubezpieczającego – z dniem doręczenia do siedziby ubezpieczyciela pisemnego oświadczenia ubezpieczającego o rozwiązaniu (pkt 2),

- niezapłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej – z upływem ostatniego dnia 45-dniowego okresu, za który składka była należna (pkt 3),

- wypłaty świadczenia wykupu – z dniem doręczenia wniosku o wypłatę świadczenia wykupu (pkt 6).

Ust. 5 w/w paragrafu stanowił, że w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy z przyczyn wskazanych powyżej wypłacana wartość świadczenia wykupu w zakresie wartości tzw. części bazowej rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie mogłyby zostać pokryte z opłat, jakie byłyby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie trwania całego okresu, na jaki umowa została zawarta.

Zgodnie z § 23 ust. 5 OWU wysokość świadczenia wykupu na dany dzień była równa wartości tzw. części wolnej rachunku oraz określonego procentu tzw. części bazowej rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU.

Tabela z ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU określała procent tzw. części bazowej rachunku wypłacany ubezpieczającemu w przypadku odpisania jednostek funduszy z części bazowej rachunku w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu (w przypadku umów zawartych na 15 lat na: 0 % - gdy wypłata miała nastąpić w pierwszym lub drugim roku trwania umowy, 20% w trzecim roku trwania umowy, 30% w czwartym, 40% w piątym, 50% w szóstym, 60% w siódmym, 70% w ósmym, 79% w dziewiątym, 82% w dziesiątym, 84% w jedenastym, 87% w dwunastym, 90 % w trzynastym, 93% w czternastym, 96 % w piętnastym roku trwania umowy.

W § 24 ust. 1 OWU podano, że z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera określone w tym postanowieniu opłaty, to jest opłatę wstępną, za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną, inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi.

Zgodnie z §23 ust. 12 OWU wypłata kwoty całkowitej Świadczenia Wykupu nastąpi niezwłocznie po otrzymaniu wszystkich dokumentów o których mowa w ust. 3 lecz nie później niż w terminie 14 dni od uwzględnianego przy obliczaniu kwoty do wypłaty Dnia Wyceny (...) , którego jednostki zostały odpisane najpóźniej. Z kolei Dzień Wyceny przypadał najpóźniej w 3 dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy (§23 ust.9 OWU)

( OWU z załącznikiem k.13-23 )

Przedmiotowa umowa została rozwiązana z dniem 15 kwietnia 2013 r , w 4 roku jej trwania, wskutek złożenia wniosku o wypłatę świadczenia wykupu.

( k. 32)

Na dzień rozwiązania umowy wartość środków zgromadzonych na rachunku polisowym powoda wyniosła 11. 491,91 zł. W związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy pozwana ustaliła wysokość świadczenia wykupu na kwotę 3447,57 złotych zatrzymując kwotę 8044,34 złotych zgromadzonych przez powoda środków., stanowiącą 70% tych środków

( rozliczenie z tytułu umowy k. 33)

W dniu 25 października 2001 r. powód A. K. wypełnił wniosek o zawarcie z pozwaną Umowy (...) z Funduszami Inwestycyjnymi (...). W warunkach zawarcia umowy zaznaczył, że okres ubezpieczenia ma wynosić 20 lat, wysokość składki regularnej to kwota 150 zł, płatna miesięcznie.

We wniosku powód oświadczył, że otrzymał treść Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Funduszami Inwestycyjnymi (...) przyjętych uchwałą Zarządu (...) S.A. z dnia 16 maja 2000 roku . Wniosek został sporządzony na standardowym druku stosowanym przez pozwanego.

Wniosek przyjęła osoba wykonująca czynności agencyjne.

( wniosek k. 57-58, bezsporne)

W następstwie złożenia wniosku doszło do zawarcia przez powoda z pozwaną w dniu 30 października 2001 r. umowy ubezpieczenia na życie z funduszami inwestycyjnymi (...), w związku z czym tego dnia wystawiona została polisa nr (...). Koniec okresu ubezpieczenia określono na dzień 29 października 2021 roku .

Jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu dożycia przez ubezpieczonego daty dożycia wskazano wartość polisy na koniec okresu ubezpieczenia a jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu śmierci wskazano składka uiszczona lub 105 % wartości polisy.

Polisa stanowiła integralną część umowy. Nadto prawa i obowiązki wynikające z umowy określone zostały w OWU .

Powód nie miał możliwości negocjowania treści zawartej umowy.

( polisa k. 12, bezsporne)

W myśl § 3 ust. 2 OWU zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego końca okresu ubezpieczenia i śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

Oprócz powyższych świadczeń świadczeniem objętym w/w umową była wypłata tzw. wartości wykupu, którą ubezpieczyciel wypłacał zgodnie z § 15 ust. 1 OWU w przypadku rozwiązania umowy po upływie pierwszego roku polisy . Wartość wykupu była to wartość polisy pomniejszona o opłatę likwidacyjną . ( §15 ust. 3) Opłata likwidacyjna była określona jako procentowo część środków zgromadzonych na rachunku jednostek funduszy pochodzących z wpłacanych składek regularnych należnych w ciągu pierwszych trzech lat polisy i składek dodatkowych. Wysokość tej opłaty ustalana była przez ubezpieczyciela i zależała od okresu ubezpieczenia oraz liczby lat, które upłynęły od wskazanej w polisie daty początku ochrony ubezpieczeniowej ( §15 ust.4) . Wypłata wartości wykupu miała nastąpić w ciągu 14 dni od rozwiązania umowy oraz otrzymania przez ubezpieczyciela dokumentów potrzebnych do realizacji wypłat wartości wykupu. ( §15 ust. 5)

W § 17 OWU podano, że niezależnie od opłaty likwidacyjnej ubezpieczyciel pobiera opłatę wstępną, opłatę za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, administracyjną, za zarządzanie aktywami. Wszystkie opłaty były ustalane przez ubezpieczyciela . Doręczając polisę ubezpieczyciel miał poinformować ubezpieczonego na piśmie o aktualnej wysokości opłaty administracyjnej , opłaty za zarządzanie aktywami oraz opłat wstępnych.

( OWU k. 26-31 )

W dniu 20 maja 2011 roku, w 10 roku trwania umowy, umowa ubezpieczenia potwierdzona polisą (...) została rozwiązana wskutek złożenia wniosku o wypłatę wartości wykupu. Na dzień rozwiązania umowy wartość środków na rachunku powoda wynosiła 6762,38 złotych. Pozwany wypłacił powodowi kwotę 5320,38 złotych zatrzymując kwotę 1442 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej, stanowiącą ok. 21 % zgromadzonych środków.

( pismo k. 34, rozliczenie umowy k. 35)

Pismami z dnia 24 stycznia 2020 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 8044,34 złotych z polisy (...) oraz kwoty 1.441,50 złotych z polisy (...) w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Wezwania zostały doręczone w dniu 10 lutego 2020 roku.

( wezwania k. 36-37, bezsporne )

W odpowiedzi na powyższe, w celu ugodowego rozstrzygnięcia sporu pozwana podjęła decyzję o dobrowolnej wypłacie powodowi kwoty 7010,07 złotych co do polisy (...) ostatecznie zatrzymując kwotę 1034,27 złotych i kwotę 1048,73 złotych co do polisy (...) ostatecznie zatrzymując 393,27 zł.

( pisma k. 38-41)

W dniu 21 października 2016 r. w rejestrze przedsiębiorców, który prowadzi Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, ujawniono zmianę firmy pozwanej (spółki wpisanej do rejestru przedsiębiorców pod numerem KRS (...)) ze (...) Spółka Akcyjna na „V. L. Towarzystwo (...)”.

( bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów złożonych do akt niniejszej sprawy przez strony . Sąd uznał, że przedmiotowe dokumenty nie budziły wątpliwości w zakresie ich treści i pochodzenia od poszczególnych osób oraz zostały sporządzone w sposób rzetelny. Ich treść nie była również kwestionowana przez strony, co zostało ocenione przez Sąd zgodnie z art. 230 k.p.c. Co istotne, ze złożonych w sprawie dokumentów wynika przedmiot umów i ich zakres, obowiązki stron, zasady wypłaty świadczeń, ponoszenia opłat a także konsekwencje w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy czy też ewentualne dodatkowe korzyści, które miały z nich wynikać i powiązanie z innymi umowami. Powód własnoręcznym podpisem potwierdził fakt otrzymania OWU przed zawarciem umowy ( w zakresie obu polis) stąd okoliczność tą Sąd uznał za dostatecznie wykazaną przez pozwanego. Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że żadna ze stron nie powoływała się na ponadstandardowe, nietypowe okoliczności, w których zawarto umowy. W ocenie Sądu, o abuzywności kwestionowanych postanowień umownych łączących strony decyduje sama ich treść, same zapisy umowy stworzone przez pozwanego we wzorcu i nie negocjowane przez konsumenta niezależnie od tego, czy konsument miał czy nie miał świadomości ich istnienia, czy rozumiał czy też nie rozumiał ich treści . Strona pozwana w odpowiedzi na pozew nie sformułowała twierdzenia, że powód miał faktyczną możliwość negocjowania zawartej umowy w jakimkolwiek zakresie dotyczącym zasad wypłaty i wysokości świadczenia wykupu oraz opłaty likwidacyjnej w przypadku drugiej z umów.

Na marginesie wskazać należy, że strona pozwana po wezwaniu jej do zapłaty zapłaciła powodowi dodatkową kwotę 7010,07 złotych co do polisy (...) i kwotę 1048,73 złotych co do polisy (...) czyli łącznie kwotę 91% i 94,18 % zgromadzonych przez powoda środków. Takie zachowanie świadczy o uznaniu argumentacji powoda odnośnie abuzywności postanowień umownych co do zasady.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W niniejszej sprawie stan faktyczny był pomiędzy stronami w zasadzie bezsporny. Strony nie kwestionowały faktu zawarcia i rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną (...) potwierdzonej polisą nr (...) jak również faktu zatrzymania przez pozwanego kwoty 7010,07 zł tytułem swoistej opłaty likwidacyjnej ze środków zgromadzonych na rachunku jednostek funduszy prowadzonym dla powoda. Nadto, odnośnie drugiej z umów ubezpieczenia na życie z funduszami inwestycyjnymi (...) potwierdzonej polisą (...) pozwany zatrzymał opłatę likwidacyjną w wysokości 1442 złotych. Zatrzymanie tych kwot nastąpiło co do zasady w oparciu o postanowienia OWU, które w ocenie powoda stanowiły niedozwolone postanowienia umowne i jako takie nie wiązały konsumenta Pozwany nie zgadzał się z taką oceną przedmiotowych postanowień, przedstawiając w odpowiedzi na pozew szereg argumentów, które jego zdaniem świadczyły o niezasadności powództwa. Ostatecznie, po wystosowaniu wobec pozwanego wezwania do zapłaty strona pozwana dopłaciła powodowi dodatkowe środki, zatrzymując ostatecznie kwotę 1 034,27 złotych i kwotę 392,77 złotych ( co do drugiej z umów) ze zgromadzonych przez niego środków. Jednak okoliczność ta, w ocenie Sądu, nie ma znaczenia dla kwestii abuzywności postanowień umownych o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. „postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.

By określone postanowienie umowy mogło zostać uznane za niedozwolone postanowienie umowne, spełnione muszą zostać spełnione następujące warunki: (1) umowa, w której dane postanowienie się znajduje została zawarta z konsumentem, (2) postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie, (3) postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, (4) rażąco naruszając jego interesy, a (5) postanowienie nie dotyczy „głównych świadczeń stron”.

Nie ulegało wątpliwości, że przedmiotowe umowy powód zawarł jako konsument, zaś pozwany jako przedsiębiorca i w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Bezspornym też było, że przy zawarciu umów z powodem pozwany posłużył się skonstruowanym przez siebie wzorcem umownym, na który składały się Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) oraz Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Funduszami Inwestycyjnymi (...) przyjęte uchwałą Zarządu (...) S.A. z dnia 16 maja 2000 roku. OWU zostały powodowi doręczone przed zawarciem umów , zatem co do zasady wiązały one obie strony zgodnie z art. 384 § 1 k.c.

Postanowienia tych wzorców nie były natomiast indywidualnie uzgodnione z powodem, nie miał on rzeczywistego wpływu na ich treść, mógł albo przystąpić do umowy na zasadach określonych w OWU lub też zrezygnować z zawarcia umowy. Wskazać należy, że zgodnie z brzmieniem art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Pozwany nie wywiązał się ze spoczywającej na nim powinności a nawet okoliczności tej nie podnosił, zatem uznać należy, iż fakt braku możliwości negocjowania zawartych umów jest bezsporny.

Następnie należało ocenić, czy kwestionowany przez powoda § 23 OWU ( w zakresie pierwszej z umów) oraz §15 OWU ( w zakresie drugiej z umów) określał główne świadczenia stron.

Obie analizowane w niniejszej sprawie umowy są umowami mieszanymi, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Zdaniem Sądu przeważające w przypadku umowy stron były przy tym elementy o charakterze inwestycyjnym. Celem umów było więc istnienie długotrwałego i stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowanie możliwie najlepszego wyniku ekonomicznego, co zapewniało również wymierne korzyści ubezpieczycielowi, który w związku z tym pozostawał zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczonego składek w celu ich dalszego inwestowania.

Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie główne świadczenia stron, ale należy przyjąć, że są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r. sygn. akt III CZP 62/07 brzmienie art. 385 ¹ k.c. nie pozwala na szeroką interpretacje formuły „postanowień określających główne świadczenia stron”. Z tego powodu postulowane jest, by sformułowanie to rozmieć wąsko, jako obejmujące swym zakresem tylko te zapisy, które wprost odnoszą się do obowiązku głównego, podstawowego, realizowanego w ramach umowy. Sąd Najwyższy wskazał także, iż „wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną”. Zasadnym jest podkreślenie, iż nie bez powodu ustawodawca posłużył się sformułowaniem „postanowienia określające główne świadczenia stron”, nie zaś „dotyczące” ich, które może mieć szerszy zakres interpretacyjny.

Zgodnie z OWU przedmiotem umowy było życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta. Zdaniem Sądu brak podstaw, aby oświadczenia woli stron zinterpretować tu w sposób odbiegający od ich literalnego brzmienia. W konsekwencji należało uznać, że świadczeniami głównymi umowy były: obowiązek zapłaty składki ze strony ubezpieczającego oraz spełnienie świadczenia związanego z wystąpieniem zdarzenia ubezpieczeniowego (dożycie lub śmierć ubezpieczonego) ze strony ubezpieczyciela - w zakresie elementu ubezpieczeniowego umowy, zaś obowiązek lokowania środków ubezpieczającego w określone fundusze kapitałowe - w zakresie elementu inwestycyjnego umowy. Świadczenie Wykupu zostało natomiast przewidziane jako świadczenie aktualizujące się w wypadku przedterminowego rozwiązania umowy, do którego dochodziło m.in. wskutek złożenia przez ubezpieczającego wniosku o rozwiązanie umowy bądź też zaprzestania uiszczania składek Podobnie, zastrzeżenie dopuszczalności pobrania opłaty likwidacyjnej w razie zakończenia stosunku prawnego w okresie wcześniejszym niż okres trwania umowy nie stanowi elementu bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć. Celem świadczenia wykupu, podobnie jak opłaty likwidacyjnej, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Świadczenie takie, przewidziane na wypadek rozwiązania umowy w określonym czasie, nie może zatem zostać uznane za główny przedmiot stosunku umownego stron, podobnie jak opłata likwidacyjna, którą należy uznać za świadczenie uboczne .Przyjęcie, że w niniejszej sprawie świadczenie wykupu i opłata likwidacyjna stanową główne świadczenia stron, oznaczałoby, że celem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym byłoby to, aby konsument mógł ją rozwiązać przed terminem i skorzystać z wypłaty świadczenia wykupu oraz wypłaty wartości polisy . Takie podejście jest irracjonalne, gdyż konsument w momencie zawierania umowy na czas określony, umowy długoterminowej, nie ma na celu jej wcześniejszego rozwiązania. Taki zamiar pojawia się dopiero w późniejszym etapie wykonania umowy, np. w momencie, w którym zgromadzony kapitał nie przynosi zysku, a bieżące opłaty pobierane przez ubezpieczyciela powodują dodatkowe straty, czy też w razie gdy konsument nie znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i decyduje się na zakończenie umowy. Wypłata Świadczenia Wykupu czy Wartości Wykupu po pobraniu przez pozwanego opłaty likwidacyjnej stanowi zabezpieczenie przed wcześniejszym rozwiązaniem umowy, a nie stanowi samo w sobie celu tejże umowy. Jest to w pewnym sensie „kara umowna” za wcześniejsze zerwanie umowy, tym samym nie dotyczy wszystkich klientów .

Ponadto zauważyć należy, że świadczenie wykupu pełni rolę analogiczną do opłaty likwidacyjnej, a jedyna różnica polega na tym, że opłata likwidacyjna to procent zgromadzonego kapitału, którego ubezpieczyciel nie wypłaca ubezpieczonemu, a świadczenie wykupu, to określony procent kapitału, który ubezpieczyciel wypłaca, pozostawiając sobie pozostałą część jako opłatę za to, że doszło do rozwiązania umowy przed upływem terminu, na jaki umowa została zawarta.

Mając zatem na uwadze powyższe, w ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia OWU podlegały kontroli pod kątem ich abuzywności z uwagi na to, że nie dotyczą one świadczenia głównego. Na marginesie trzeba dodać, że nawet jeśliby przyjąć, iż świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, to postanowienie umowne je kształtujące musiałoby być sformułowane w sposób jednoznaczny, by nie podlegać tej kontroli. Trudno natomiast uznać, że definicja świadczenia wykupu zawarta w § 2 pkt 25 w zw. z § 23 ust. 5 i 6 OWU w połączeniu z ust 15 załącznika nr 1 i w oparciu o zawartą w załączniku nr 1 tabelę odwołującą się ponadto do definicji wskazanych w OWU została sformułowana w sposób jednoznaczny i nieskomplikowany. Jak bowiem słusznie wskazał w swym wyroku z dnia 23 kwietnia 2015 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wymóg przejrzystości warunków umownych wprowadzony przez dyrektywę 93/13 nie może zostać zawężony do ich zrozumiałości pod względem formalnym i gramatycznym. Przeciwnie, ponieważ ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca wymóg przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej ( wyrok (...) C-96/14).

W następnej kolejności należało więc dokonać oceny kwestionowanych przez powoda postanowień umownych pod kątem tego, czy godzą one w dobre obyczaje i rażąco naruszają interesy konsumenta.

Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też jako każdy inny (nawet niewymierny) interes. Natomiast ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Zatem postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Tak również kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Brak równowagi kontraktowej jest bowiem jednym z podstawowych przejawów naruszenia dobrych obyczajów.

Zdaniem Sądu określony w tabeli – w załączniku nr 1 OWU (ust. 15) - procent części bazowej rachunku wypłacany ubezpieczającemu w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia w zw. z § 23 ust. 5 i 6 OWU kształtował obowiązki ubezpieczającego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Na aprobatę zatem zasługują twierdzenia powoda co do abuzywności powyższych zapisów zawartych w OWU.

W świetle powyższego Sąd uznał przedmiotowe postanowienia OWU za niezgodne z dobrymi obyczajami, gdyż naruszały one zasadę lojalności przedsiębiorcy wobec konsumenta wymagającą konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych. Wskazane postanowienia umowne rażąco naruszają interes konsumenta, gdyż prowadzą również do zachwiania równowagi kontraktowej stron poprzez nierówne rozłożenie obowiązków. Takie ukształtowanie wysokości świadczenia wykupu, a tym samym zatrzymanie istotnej części wartości części bazowej rachunku przez pozwaną, leży wyłącznie w interesie strony pozwanej. Tym samym brak jest równości w kształtowaniu uprawnień i obowiązków wynikających z umowy dla obu jej stron. Zdaniem Sądu, ocena abuzywności kwestionowanych postanowień umownych nie może sprowadzać się wyłącznie do prostego badania wysokości procentu zatrzymanych środków ( jeśli procentowo zatrzymano na przykład powyżej 50% to jest to rażące naruszenie interesu powoda a jeśli 5 % to nie jest rażące naruszenie interesu powoda) . Ocena abuzywności musi zostać poprzedzona analizą wszystkich okoliczności w tym przede wszystkim okresu trwania umowy, wysokości składek, jakie zobowiązywał się uiszczać konsument ( im wyższe składki tym wyższa kwotowo zatrzymana suma przy określeniu niższej procentowej wartości w dalszych latach trwania umowy ) oraz uwzględnienia wszystkich opłat jakie konsument zobowiązany był ponieść w czasie wielu lat trwania umowy, a które to opłaty stanowiły niewątpliwie przysporzenie po stronie pozwanego. Z tych względów, ustalone przez pozwanego brzmienie wskazanych postanowień nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu konsumenta , jako słabszej strony umowy, co nie znajduje żadnego uzasadnienia i prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny- tym bardziej, ze środki zgromadzone na rachunku pochodzą wyłącznie ze składek opłacanych przez konsumenta.

Wszystkie powyższe uwagi zachowują również aktualność odnośnie uregulowanej w §15 OWU umowy (...) opłaty likwidacyjnej ( wyliczanej również procentowo w stosunku do środków zgromadzonych na rachunku konsumenta) jednak z tym zastrzeżeniem, że w OWU w ogóle nie została wskazana wysokość tej opłaty ani też sposób jej ustalenia umożliwiający konsumentowi choćby orientacyjne określenie finansowych konsekwencji wcześniejszego rozwiązania umowy ( wyjątek dotyczy pierwszego roku trwania umowy, kiedy to opłata likwidacyjna wynosi 100 procent albowiem nie przysługuje konsumentowi wypłata wartości wykupu -§15 ust. 2 ). OWU wskazywały, że wysokość opłaty likwidacyjnej jest ustalana przez ubezpieczyciela. Trudno sobie wyobrazić bardziej rażące naruszenie interesu konsumenta oraz równowagi stron. To wyłącznie pozwany miał bowiem prawo do arbitralnego określenia wysokości opłaty likwidacyjnej , którą miał ponieść konsument.

Nie sposób również podzielić poglądu pozwanej, że wypłata świadczenia wykupu w przewidzianej w załączniku do OWU umowy (...) wysokości usprawiedliwiona jest znacznymi kosztami zawarcia umowy ponoszonymi przez towarzystwo ubezpieczeń . Należy wskazać na brzmienie § 24 OWU, z którego wynika, że pozwana pobiera w trakcie trwania umowy opłaty o różnym charakterze, które mają za zadanie rekompensować koszty dystrybucji danej umowy. Pozwana pobiera bowiem opłatę wstępną, za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, operacyjną oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach. Również w OWU umowy (...) (§17) przewidziane zostały różnego rodzaju opłaty, które przez lata trwania umowy stanowią istotne przysporzenie majątkowe po stronie pozwanej kosztem powoda.

Należy zwrócić uwagę, że pozwana wskazuje, iż poniosła wysokie koszty, w tym koszty prowizji agenta ubezpieczeniowego. Są to natomiast koszty, jakie pozwana poniosła w związku z tym, że ubezpieczający dał się przekonać do oferowanego produktu. Koszty te więc nie są w istocie kosztami wykonania umowy i świadczonej usługi, lecz kosztami poniesionym przez pozwaną, by przekonać ubezpieczającego do zawarcia umowy. Tak więc nie jest to koszt związany ani z ryzykiem ubezpieczeniowym, ani z zarządzaniem jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, co stanowi świadczenie pozwanej, lecz koszt prowadzący do zawarcia umowy. Nie ma podstawy, by takimi kosztami był obciążony ubezpieczający. Pozwana, jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pokrycia kosztów działalności ze składek ubezpieczeniowych. Powyższe nie oznacza jednak, że pozwana może zatrzymać część kapitału, niepozostającą w związku z rzeczywistymi kosztami likwidacji umowy. Takie rozwiązanie prowadzi bowiem do przerzucenia na ubezpieczającego całego ryzyka związanego z prowadzeniem w tym zakresie działalności gospodarczej przez pozwaną i przez to do obciążenia ubezpieczającego w sposób nieproporcjonalny do oferowanych mu korzyści.

Jakkolwiek postanowienia dotyczące Świadczenia Wykupu nie zostały wpisane na listę klauzul niedozwolonych to jednak zauważyć należy, że sądy są uprawnione do kontroli incydentalnej i dana klauzula umowna może zostać uznana za abuzywną na gruncie konkretnej sprawy, bez wcześniejszego wpisywania jej na listę klauzul niedozwolonych. Jak to już wyżej wskazano, postanowienia wzorca umownego, wykorzystanego przy zawarciu przedmiotowej w sprawie umowy, w zakresie sposobu wyliczenia Świadczenia Wykupu, spełniają taką samą funkcję jak stosowana na gruncie innych wzorców umownych „opłata likwidacyjna”. Świadczenie Wykupu w kształcie w istocie jest niczym innym jak odwróconą opłatą likwidacyjną. Różnica polega na tym, że na gruncie wzorców umownych, wykorzystujących konstrukcję opłaty likwidacyjnej, kwota wypłacana ubezpieczającemu w razie przedterminowego zakończenia umowy, zostaje pomniejszona o opłatę likwidacyjną, skutkując wypłatą jedynie części środków zgromadzonych przez ubezpieczającego. Jednak nie zmienia to faktu, że w świetle tych OWU ubezpieczyciel uprawniony był do pobrania części środków zgromadzonych przez ubezpieczającego, wypłacając pozostałą część ubezpieczającemu jako Świadczenie Wykupu. Zmiana nazewnictwa oraz pozorna zmiana zastosowanej konstrukcji pobierania środków zgromadzonych przez ubezpieczającego nie stanowi przeszkody do stwierdzenia abuzywności postanowień, które w zakresie funkcji i skutków są tożsame z postanowieniami wprowadzającymi opłatę likwidacyjną , które wielokrotnie były wpisywane na listę klauzul niedozwolonych. Zaznaczenia w tym miejscu wymaga, że na liście klauzul niedozwolonych znalazły się postanowienia określające procentowo opłatę likwidacyjna we wskazanej w OWU wysokości ( np. 20% w trzecim roku , 30% w czwartym roku trwania umowy itd.) podczas gdy w niniejszej sprawie wysokość opłaty likwidacyjnej w ogóle nie została określona co do wysokości a postanowienia OWU dawały pozwanemu pełną i nieograniczoną swobodę w jej ustalaniu. Tym bardziej zatem kwestionowane postanowienia wzorca „M. R.’ stanowią klauzule niedozwolone.

Przewidziany przez pozwanego mechanizm świadczenia wykupu spełnia taką samą funkcję jak wysoka kara umowna. Dochodzi tu do sytuacji, w której swoboda zakończenia stosunku ubezpieczeniowego przez ubezpieczającego zostaje faktycznie ograniczona. Wcześniejsza rezygnacja z umowy wiąże się z wyliczeniem przez pozwanego kwoty, którą może zatrzymać, a zatem skutki rozwiązania umowy stają się niewiadomą i mogą okazać się bardzo nieopłacalna w tak znacznym stopniu, że z ekonomicznego punktu widzenia nie znajduje uzasadnienia w zasadzie niezależnie od okoliczności. Ubezpieczający staje przed wyborem: albo będzie kontynuował umowę na dotychczasowych warunkach, mimo że z różnych względów tego by nie chciał, albo zakończy ją i wycofa kapitał, godząc się na utratę na rzecz towarzystwa ubezpieczeniowego części zainwestowanych środków.

Nadto zaznaczyć trzeba, że chwilą miarodajną dla oceny czy postanowienie umowy jest postanowieniem abuzywnym jest chwila zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c.) a Sąd dokonuje oceny umowy biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Powyższe potwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 stycznia 2020 roku w sprawie I ACa 67/19 ( LEX nr 2817620 ) formułując tezę mającą zastosowanie również w realiach niniejszej sprawy, że „ oceny czy sporne postanowienia umowy kredytowej są sprzeczne z dobrymi obyczajami i czy znacząco naruszają interesy konsumenta, należy dokonać na datę zawarcia umowy”. Dla kwestii abuzywności postanowień umownych nie ma zatem absolutnie żadnego znaczenia sposób wykonywania tych postanowień umownych , czy też sposób ich stosowania w praktyce po zawarciu umowy . To same postanowienia umowy mają naruszać dobre obyczaje oraz rażąco naruszać interesy konsumenta a nie postępowanie pozwanego po zawarciu umowy. Nie ma zatem znaczenia czy pozwana wypłaciła powodowi jakąkolwiek dodatkową kwotę dobrowolnie ( a taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie) a także ile finalnie środków zostało zatrzymanych. Strony nie zmieniły bowiem treści zawartych umów, które w dalszym ciągu stanowią podstawę do zatrzymania środków powoda. Umowa (...) określa procentowo ( ryczałtowo) wysokość tych środków bez powiązania z rzeczywistymi kosztami wcześniejszego rozwiązania umowy i prowadzi do obciążenia konsumenta w całości wszelkimi kosztami poniesionymi przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia, niezależnie od pobieranych bieżących opłat. Z kolei opłata likwidacyjna przewidziana w umowie (...) została ustalona całkowicie arbitralnie przez pozwaną , bez jakiegokolwiek odniesienia do dokumentu określającego jej konkretną wysokość. W tym miejscu przypomnieć należy, ze umowy powoda trwały odpowiednio 4 lata i aż 10 lat. . W tym okresie pozwany uzyskiwał różnego rodzaju opłaty ( przysporzenia) związane z przedmiotowymi umowami podczas gdy powód w przypadku jednej z umów zanotował minimalny zysk a drugiej stratę rzędu 4.000 złotych. . Stanowi to sprzeczne z dobrymi obyczajami przerzucenie na konsumenta całego ryzyka prowadzonej działalności a jednocześnie rażąco narusza jego interesy (w tym przede wszystkim interes ekonomiczny) a tym samym stanowi o abuzywnym charakterze kwestionowanego postanowienia w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd, dokonując zatem kontroli incydentalnej, uwzględniając wszelkie okoliczności niniejszej sprawy nie miał wątpliwości, że zakwestionowane postanowienia umowne określające wysokość świadczenia wykupu w zakresie w jakim przewidują procentową wypłatę części bazowej rachunku ze środków wyłącznie zgromadzonych przez konsumenta niezależnie od opłat uiszczonych na rzecz pozwanego przez powoda w czasie trwania umowy, rażąco naruszają jego interesy, stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą powoda. To samo dotyczy opłaty likwidacyjnej określonej w umowie (...) .

W związku z uznaniem wskazanych postanowień za abuzywne wypłacie przez pozwaną na rzecz powoda winna podlegać pełna wartość polis na dzień rozwiązania umowy. Konsekwencją uznania klauzul za niedozwolone jest bowiem ich eliminacja z umowy od samego początku, tak jakby ich w ogóle nie było. W związku z przedterminowym rozwiązaniem umów pozwana niesłusznie nie wypłaciła na rzecz powoda 1034,27 złotych oraz kwoty 392,77 złotych ( a pierwotnie 8044,34 zł i 1422 zł) Pozwana nie wywiązała się należycie ze swojego zobowiązania. Uwzględniając treść postanowień umów łączących strony (bez postanowień OWU w zakwestionowanym wyżej zakresie), należało zatem zasądzić od pozwanej na rzecz powoda dochodzoną pozwem kwotę ( w zakresie należności głównych) . Podstawą roszczenia i zasądzenia przedmiotowej kwoty były umowy łączące strony w zakresie, w którym jej postanowienia były skuteczne. W związku z rozwiązaniem umów pozwana winna wypłacić pełną wartość rachunków w wysokości obliczonej stosownie do postanowień umów za wyjątkiem postanowień niedozwolonych (czyli bez potrącenia jakichkolwiek środków zgromadzonych na rachunkach w chwili rozwiązania umów). Z tych przyczyn na podstawie art. 354 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. Sąd orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku.

O odsetkach Sąd orzekł zgodnie z art. 481 § 1 k.c. w z. z art. 482 §1 kpc .

Zgodnie z treścią art. 481§1 kpc jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, choćby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie zaś z treścią art. 482§1 kpc od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa.

W przedmiotowej sprawie podstawą odpowiedzialności były umowy. Zgodnie z OWU (...) pozwana obowiązana była wypłacić wartość polisy w ciągu 14 dni od dnia wyceny rachunku (§23 ust.12 OWU) polisy, a to z kolei nastąpić miało nie później niż w 3 dni robocze od rozwiązania umowy. Z kolei zgodnie z §15 ust. 5 OWU (...) wypłata wartości wykupu miała nastąpić w ciągu 14 dni od daty rozwiązania umowy.

Należy zatem uznać, że termin spełnienia świadczenia – wypłaty należnego świadczenia wykupu i wartości wykupu wynika wprost z umów . Tym samym dla wymagalności roszczenia zbędnym było wzywanie pozwanego do zapłaty. Do rozwiązania umowy (...) doszło 25 kwietnia 2013 roku, dzień wyceny przypadał najpóźniej 28 kwietnia 2013 roku a wypłata powinna nastąpić do dnia 12 maja 2013 roku. Z kolei umowa (...) została rozwiązana w dniu 20 maja 2011 roku zatem wypłata powinna nastąpić do dnia 3 czerwca 2011 roku. Zatem odpowiednio, od dnia 13 maja 2013 roku i 4 czerwca 2011 roku pozwany pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia, a powodowi z tego tytułu należały się odsetki. Jednak biorąc pod uwagę 3 letni okres przedawnienia odsetek, powód naliczył je od dnia 3 marca 2017 roku ( data wniesienia pozwu to 3 marca 2020 roku ) do dnia 2 marca 2020 roku, poprzedzającego wniesienie pozwu w zakresie należności nie zapłaconych przez pozwanego a do dnia 18 lutego 2020 roku tj. dnia poprzedzającego zapłatę – w zakresie kwot dobrowolnie dopłaconych przez pozwanego. Odsetki te zostały skapitalizowane a zatem stosownie do treści art. 482 §1 kpc powodowi od tych odsetek należą się dalsze odsetki od dnia wniesienia pozwu, o czym orzekł Sąd w treści wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na treści art. 98 § 1 k.p.c. Wobec treści rozstrzygnięcia pozwana Spółka, a więc strona, która przegrała proces, obowiązana jest zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty procesu. Na koszty procesu poniesione przez powoda złożyły się w niniejszej sprawie: wynagrodzenie jego pełnomocnika będącego radcą prawnym w kwocie 900,00 zł, ustalone zgodnie z przepisem § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800), kwota 200 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.