Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku Sadu Rejonowego dla Warszawy-M. w W.

z dnia 20 lipca 2015 roku

Pozwem wniesionym w dniu 09 marca 2015 r. powódka H. U., reprezentowana przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej A. Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 19.849,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 17 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka podała, iż na skutek złożonego przez siebie wniosku zawarła z pozwaną Spółką umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o numerze polisy (...). Na jej podstawie powódka była zobowiązana do uiszczania składek regularnych na indywidualny rachunek umowy do 03 listopada każdego roku kalendarzowego, w wysokości 30.000,00 zł. Rzeczona umowa została rozwiązana w dniu 03 stycznia 2014 r., wobec czego pozwane Towarzystwo (...) dokonało całkowitej wypłaty z rachunku powódki w dniu 09 stycznia 2014 r. Powódka podała, że środki zgromadzone na rachunku na dzień rozwiązania umowy wynosiły 19.849,46 zł, z kolei w ramach rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie, pozwana Spółka pobrała opłatę likwidacyjną w wysokości 19.849,46 zł. Pobrana opłata likwidacyjna stanowiła zatem 100% środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku umowy powódki. Powódka wezwała pozwaną Spółkę pismem z dnia 05 czerwca 2014 r. do zwrotu w/w kwoty. W odpowiedzi na żądanie pozwana Spółka w swym piśmie z dnia 09 czerwca 2014 r. odmówiła wypłaty pobranego świadczenia. Powódka podniosła, iż żadne z postanowień umowy odnoszące się do opłaty likwidacyjnej nie zostało z nią uprzednio uzgodnione czy też negocjowane, a jej warunki w tym zakresie zostały niejako narzucone przez pozwaną Spółkę. W ocenie powódki wszelkie postanowienia OWU, które stanowią podstawę zmniejszenia posiadanych przez powódkę środków pieniężnych i stanowiących swoistą karę umowną za rozwiązanie umowy są klauzulami niedozwolonymi. Powódka podniosła, że postanowienia wzorca umownego oraz umowy ubezpieczenia nr (...) dotyczące pobrania od powódki opłaty likwidacyjnej i jej wysokości nie wiążą jej – jako konsumenta. W ocenie strony powodowej postanowienia ogólnych warunków umowy oraz załącznika do nich, na podstawie których pozwany pobrał opłaty likwidacyjne stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Podkreśliła, że umowa została zawarta pomiędzy stroną pozwaną jako przedsiębiorcą a powódką jako konsumentem, a jej postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z powódką. Do głównych świadczeń stron nie należała opłata likwidacyjna, a postanowienia OWU dotyczące opłaty likwidacyjnej kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy. ( pozew – k. 1-8).

W odpowiedzi na pozew pozwana A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ustosunkowując się do żądania zgłoszonego w pozwie pozwana przyznała w pierwszej kolejności, że zawarła z powódką umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) 2008 P.” na podstawie wniosku powódki z dnia 31 października 2012 r. Umowa została zawarta w oparciu o wzorzec umowny Ogólne Warunki Ubezpieczenia o oznaczeniu (...)OWU-0310 oraz załącznik do OWU o oznaczeniu (...)-12. Z kolei dowodem zawarcia umowy jest polisa nr (...) w brzmieniu nadanym aneksem do tejże umowy. Umowa wygasła w dniu 02 stycznia 2014 r. zaś pozwana Spółka pobrała od powódki kwotę 19.849,46 zł tytułem opłaty likwidacyjnej. Pozwana wskazała jednak, że aneksem do umowy z dnia 5 listopada 2012 r. została wprowadzona zmiana w zakresie sposobu naliczania opłaty likwidacyjnej. W ramach przedmiotowej zmiany opłata likwidacyjna naliczona wskutek rozwiązania umowy z powódką została określona jako procent środków wypłaconych z subkonta składek regularnych jednak nie więcej niż suma następujących kwot: kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy, nie wyższego niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty; kosztu wystawienia polisy w kwocie 260,00 zł; kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia w kwocie 280,00 zł. W ocenie pozwanej, powyższe postanowienie wraz z postanowieniami odnoszącymi się do opłaty likwidacyjnej zawartych we wzorcu umownym winny podlegać ocenie pod kątem abuzywności. Pozwana kwestionuje wywiedzione roszczenie albowiem jej zdaniem, w/w postanowienia dotyczące opłaty likwidacyjnej nie wykazują cech abuzywności w ramach umowy ubezpieczenia na życie zawartej z powódką. Postanowienia zawarte w § 18 ust. 6 ogólnych warunków ubezpieczenia, jak także w załączniku doń oraz aneksie z dnia 5 listopada 2012 r., nie stanowią klauzul niedozwolonych, gdyż nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, nie naruszają przy tym rażąco jego interesów. Wyroki w ramach kontroli generalnej wzorca, na które powołuje się powódka, nie mogą być bezpośrednio przenoszone na niniejsze postępowanie. Przy zawieraniu tego rodzaju umowy pozwany ponosi znaczne koszty, które osiągają wysoki poziom w stosunku do składek wpłacanych przez pierwsze lata. Kosztami tymi są przede wszystkim: koszty akwizycji (prowizja pośrednika) oraz koszty wystawienia polisy. Wydatki te pokrywa sam ubezpieczyciel z własnych środków, co sprawia, iż niejako startuje on z deficytem, który chce sobie wynagrodzić w późniejszym okresie ubezpieczenia. Rentowność tym samym umowy może zostać osiągnięta jedynie przy założeniu, że umowa nie zostanie zakończona zbyt szybko. Prowadzenie zaś rentownej działalności stanowi obowiązek ustawowy ubezpieczyciela. W tym zakresie pozwany powołał się na treść art. 18 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, twierdząc, że opłaty likwidacyjne mają na celu zrekompensowanie pozwanemu poniesionych kosztów w sytuacji, gdy ubezpieczający zrezygnuje z umowy przed upływem spodziewanego czasu osiągnięcia jej rentowności. Odnosząc się do wyroków Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku (sygn. VI ACa 87/12) i z dnia 24 kwietnia 2012 r. (sygn. VI ACa 1342/11) pozwany wskazał, że Sąd ten co do zasady nie zakwestionował uprawnienia do pobierania opłaty likwidacyjnej, jednakowoż opłata ta powinna odpowiadać wysokości rzeczywiście poniesionych kosztów. Pozwany wskazał, że kosztami poniesionym przezeń w ramach umowy z powódką były: koszty operacyjne wystawienia polisy (260,00 zł) i rozwiązania umowy (280,00 zł) jak również prowizja wypłacona pośrednikowi (27.600,00 zł). Na potwierdzenie swych twierdzeń pozwany przedłożył własne kalkulacje. Nawet jeśli ewentualnie pozwany uzyskał jakąkolwiek korzyść z tytułu pobranej opłaty likwidacyjnej, w chwili obecnej nie jest on już wzbogacony, albowiem korzyść tę zużył. ( odpowiedź na pozew – k. 41-45).

Na rozprawie w dniu 20 lipca 2015 r. zarówno powódka, jak i pozwany podtrzymali swoje dotychczasowe stanowiska. ( protokół rozprawy - k. 71-72).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

W dniu 07 listopada 2012 r. (data wpływu do pozwanego) H. U. jako konsument (oferent) wniosła o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – A. Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w W. (oblat). We wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia H. U. wskazała, iż przystępuje do programu inwestycyjnego (...) 2008 P.”. Powódka składając wniosek przyjęła do wiadomości, iż w wypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia, wysokość zwracanej kwoty przez A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. zostanie ustalona z uwzględnieniem postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia.

W rezultacie złożenia wskazanego powyżej wniosku pomiędzy S. R. i A. Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – (...) 2008 P.. Zawarcie umowy potwierdzone zostało polisą ubezpieczeniową o nr (...). Przedmiotowa umowa ubezpieczenia, została zawarta na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym – (...) o oznaczeniu (...)OWU-0410 oraz załącznika do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia o oznaczeniu (...)-12.

Zgodnie z treścią ogólnych warunków ubezpieczenia (dalej „OWU”) umowa ubezpieczenia miała na celu długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek. Przedmiotem umowy jest ubezpieczenie życia ubezpieczanego (§ 3 OWU). Zakres ubezpieczenia, gdy Towarzystwo ponosi odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmuje takie zdarzenia jak śmierć ubezpieczanego oraz dożycie przez ubezpieczanego stu lat (§ 4 OWU). Podstawą zawarcia przedmiotowej umowy ubezpieczenia jest prawidłowo wypełniony i podpisany przez ubezpieczającego wniosek o zwarcie umowy ubezpieczenia (§ 8 OWU). Przed zawarciem umowy ubezpieczenia Towarzystwo doręcza ubezpieczającemu tekst ogólnych warunków umowy (§ 10 OWU). Towarzystwo zostało uprawnione do pobrania m.in. opłaty likwidacyjnej oraz opłaty za wykup (§ 18 ust. 1 pkt 5) i 6) OWU). Wysokość opłaty likwidacyjnej została ustalona procentowo i pobierana z subkonta składek regularnych, poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa, przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2, § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU oraz od tej części częściowej wypłaty z subkonta składek regularnych, która powoduje, że wartość subkonta składek regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej statusowi polisy opłaconej (…). Jednostki uczestnictwa są umarzane w proporcjach odpowiadających udziałowi w poszczególnych funduszach w wartości rachunku ubezpieczającego – w razie całkowitej wypłaty albo wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU (§18 ust. 6. OWU). W myśl § 2 pkt. 2) całkowita wypłata dokonywana jest na podstawie zlecenia ubezpieczającego, dokonywana jest w złotych całości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego, po pobraniu stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek dochodowy jest pobierany w razie osiągnięcia dochodu z tytułu inwestowania składek w fundusze, stanowiącego różnicę między kwotą całkowitej wypłaty, zmniejszoną o należne opłaty, a sumą składek, które zostały zainwestowane w fundusze, z uwzględnieniem różnic kursowych (§ 2 pkt. 2) OWU). Opłata od wykupu jest ustalana procentowo i pobierana, odpowiednio, z subkonta składek regularnych lub z subkonta składek dodatkowych przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia przed każdą częściową wypłatą oraz całkowitą wypłatą, a także w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 pkt. 2,3 i 5 OWU, od wartości środków wypłacanych z rachunku ubezpieczającego (§ 18 ust. 7 OWU). Jednostki uczestnictwa są umarzane w proporcjach odpowiadających udziałowi poszczególnych funduszy (…) w wartości rachunku ubezpieczającego – w razie całkowitej wypłaty albo wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU (§ 18 ust. 7 OWU). Po upływie okresu, w którym jest pobierana opłata likwidacyjna, jest przewidywana możliwość przekształcenia umowy ubezpieczenia w umowę ubezpieczenia dopuszczającą wypłaty o charakterze regularnym, nie objęte opłatami od wykupu (§ 18 ust. 7 OWU). Wysokość opłat, zarówno likwidacyjnej oraz od wykupu, określona została w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia (§ 19 ust. 1 OWU). Zgodnie z treścią § 19 ust. 2 OWU, Towarzystwo ma prawo zmiany sposobu pobierania oraz corocznej zmiany wysokości opłaty transakcyjnej, opłaty administracyjnej, opłaty za wznowienie umowy ubezpieczenia, opłaty za cesję oraz opłaty za obniżenie składki regularnej. Wzrost wysokości tych opłat nie przewyższy dwunastomiesięcznego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług ogłaszanego przez GUS na koniec trzeciego kwartału poprzedniego roku kalendarzowego, zwiększonego o pięć punktów procentowych (…). Towarzystwo informuje o zmianie opłat na co najmniej miesiąc przed wprowadzeniem zmiany, zamieszczając stosowną informację na stronie internetowej Towarzystwa oraz w siedzibie Towarzystwa. Zgodnie z treścią § 25 ust. 1 OWU, umowa ubezpieczenia ulega rozwiązaniu w razie wypowiedzenia przez ubezpieczającego, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie nie wymaga uzasadnienia oraz może być dokonane w każdym czasie, z zachowaniem wymogów wskazanych w § 28 ust. 1 OWU. Natomiast zgodnie z § 25 ust. 2 pkt 4) OWU, umowa ubezpieczenia wygasa m.in. w dacie najbliższej całkowitej wypłaty. W sprawach nieuregulowanych ogólnymi warunkami ubezpieczenia miały zastosowanie obowiązujące przepisy prawa polskiego (§ 34 OWU)

W myśl pkt. 15 załącznika do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o oznaczeniu (...)-12, opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w tabeli:

Rok polisowy, w którym jest pobierana opłata likwidacyjna od środków wypłacanych z subkonta składek regularnych	Wysokość opłaty likwidacyjnej stanowiąca procent środków wypłacanych z subkonta składek regularnych
1	100 %
2	100 %
3	80%
4	70%
5	60%
6	50 %
7	40 %
8	30%
9	20%
10	10%

Powyższe zasady wskazane w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zostały także zawarte w polisie (...).

( dowody : wniosek – k. 55-56v.; polisa (...) – k. 57; ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 - k. 15-26.; załącznik do ogólnych warunków ubezpieczenia – k. 14-14v.).

W dniu 05 listopada 2012 r. został sporządzony aneks do umowy ubezpieczenia, potwierdzonej polisą (...) Program (...) 2008 P. I. w ramach którego określono, iż opłata likwidacyjna ustalona zgodnie ze wskazanymi powyżej stawkami ryczałtowymi nie może przekroczyć sumy kwot: kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy; kosztu wystawienia polisy
w wysokości 260 zł; kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia w wysokości 280,00 zł.

( dowód : aneks do umowy – k. 59-59v.; a ponadto okoliczności uznane jako bezsporne i ustalone w oparciu o przepisy art. 229-230 k.p.c. na podstawie twierdzeń stron w pozwie oraz odpowiedzi na pozew).

Na podstawie zawartej umowy H. U. była zobowiązana do regularnego opłacania rocznych składek regularnych z umowy w kwocie 30.000,00 zł do dnia 03 listopada każdego roku kalendarzowego. W chwili dokonania przez pozwaną Spółkę końcowego rozliczenia umowy potwierdzonej polisą nr (...) wartość środków zgromadzonych na rachunku składek regularnych powódkę według stanu na dzień wyceny jednostek uczestnictwa z dnia 09 stycznia 2014 r. wynosiła 19.849,46 zł. Na skutek braku zapłaty przez H. U. składki regularnej rocznej, umowa ubezpieczenia na życie nr (...) uległa rozwiązaniu na podstawie § 25 ust. 2 pkt 2 OWU w dniu 02 stycznia 2014 r. W rezultacie rozwiązania umowy pozwane Towarzystwo (...) pobrało opłatę likwidacyjną w wysokości odpowiadającej sumie środków zgromadzonych na rachunku umowy powódki – tj. kwotę 19.849,46 zł.

( dowód : pismo strony pozwanej z dnia 27.05.2014 r. – k. 31-32; a ponadto okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o przepisy art. 229-230 k.p.c. na podstawie zgodnych twierdzeń stron w pozwie oraz odpowiedzi na pozew).

A. w związku z zawarciem i realizacją rzeczonej umowy ubezpieczenia na życie z H. U. poniosło następujące wydatki bezpośrednie w związku z wystawieniem polisy oraz jej likwidacją odpowiednio w kwotach 260,00 zł i 280,00 zł oraz koszty pośrednie (koszty akwizycji odpowiadające wynagrodzeniu pośrednika ubezpieczeniowego) w kwocie 27.600,00 zł.

( dowody : zestawienie kosztów – k. 59-60, zestawienia prowizyjne oraz premie - k. 64-65, rachunek – k. 66, a ponadto okoliczności uznane jako bezsporne i ustalone w oparciu o przepisy art. 229-230 k.p.c. na podstawie twierdzeń stron w pozwie oraz odpowiedzi na pozew).

Pismem z dnia 06 czerwca 2014 r. (data nadania przesyłki poleconej w placówce pocztowej) H. U. wezwała A. do zapłaty kwoty 19.849,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia kolejnego po dacie pobrania opłaty likwidacyjnej do dnia zapłaty, tytułem nienależnie pobranej opłat likwidacyjnych w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego pisma. Rzeczone wezwanie wpłynęło do A. w dniu 09 czerwca 2014 r.

( dowody : wezwanie do zapłaty wraz z dowodem nadania - k. 33-33v., wydruk z systemu śledzenia przesyłek poleconych operatora pocztowego - k. 35).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny ( de facto pomiędzy stronami bezsporny), na podstawie dokumentów złożonych w niniejszej sprawie, które Sąd w całości uznał za wiarygodne, gdyż ich rzetelność i prawdziwość nie były przez strony kwestionowane, a okazały się być dopuszczonymi jako dowody niezbędne do ustalenia stanu faktycznego oraz na okoliczności uznane przez Sąd za bezsporne, bowiem albo zostały przez strony wprost przyznane w trybie art. 229 k.p.c., bądź też nie zostały zaprzeczone, co zostało przez Sąd ocenione na zasadzie art. 230 k.p.c. W szczególności odnosi się to do okoliczności zawarcia przez strony aneksu do umowy z dnia 05 listopada 2012 r. i jego skutecznego implementowania do umowy ubezpieczenia na życie potwierdzonej polisą nr (...).

Dokumenty w postaci zestawienia prowizyjnego, faktury, oraz rachunku A., zostały dopuszczone wyłącznie na okoliczność kosztów poniesionych przez stronę pozwaną w związku z realizacją i wygaśnięciem objętej sporem umowy ubezpieczenia.

W odniesieniu do dokumentów prywatnych w postaci oświadczeń złożonych przez głównego księgowego A. oraz głównego aktuariusza A., nie mogły one stanowić źródła ustaleń faktycznych ( k. 62-63). Dokumenty prywatne o charakterze informacyjnym nie powinny prowadzić do obejścia przepisów o dowodach osobowych, tj. dowodów z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Z zasady bezpośredniości wynika postulat, aby Sąd poznawał fakty istotne dla podstawy faktycznej orzeczenia na podstawie dowodów osobowych, a nie na podstawie oświadczeń osób, które mogą złożyć zeznania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2004 r., II CK 245/04, LEX nr 1119480).

Wskazać również należy, iż istotą sporu była przede wszystkim zasada obciążenia powódkę kosztami wynagrodzenia oraz kwalifikacja prawna stosunku umownego i jego elementów. Dodać również wypada, iż powyższe dowody w ocenie Sądu nie prowadziłby do ustalenia wysokości szkody, na którą powoływała się strona pozwana podnosząc, iż wystąpiła ona na skutek niedotrzymania przez powódkę warunków umowy. Podkreślić bowiem należy, że powódka nigdy nie zobowiązywała się do zwrotu na rzecz strony pozwanej kosztów akwizycji, tj. kosztów wynagrodzenia agenta ubezpieczeniowego, w szczególności na wypadek wygaśnięcia/rozwiązania umowy przed upływem 10 lat jej trwania, zaś poniesienie tych kosztów przez pozwaną Spółkę nie pozostawało w związku przyczynowym z wygaśnięciem łączącej strony umowy ubezpieczenia, o czym także w dalszej części uzasadnienia. Już tylko na marginesie należy zaznaczyć, iż dążenie do pomniejszenia strat, bądź zapewnienia zysków dla strony pozwanej, nie może prowadzić do obciążenia tymże ryzykiem oraz wszelkimi ponoszonymi przez stronę pozwaną kosztami drugiej strony umowy ubezpieczenia, w tym wypadku powódki. Usprawiedliwienia dla powyższego nie stanowi również fakt, że umowa ubezpieczenia na życie, ze swej natury, ma długoterminowy charakter, co pozwala na rozłożenie w czasie kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy Sąd doszedł do przekonania, że powództwo okazało się zasadne w całości.

Bezsporną w niniejszej sprawie była okoliczność zawarcia przez strony umowy ubezpieczenia na życie potwierdzoną polisą nr (...) oraz aneksu do tejże umowy z dnia 05 listopada 2012 r., na podstawie którego, do dotychczasowych postanowień umowy oraz wzorca dodano zapis, iż opłata likwidacyjna naliczona wskutek rozwiązania umowy określona jest jako procent środków wypłaconych z subkonta składek regularnych jednak nie więcej niż suma następujących kwot: kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy, nie wyższego niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty; kosztu wystawienia polisy w kwocie 260,00 zł; kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia w kwocie 280,00 zł. Poza sporem była również okoliczność rozwiązania tejże umowy. Niekwestionowana była także okoliczność dokonania przez stronę pozwaną umorzenia środków zgromadzonych na rachunku powódki i pobranie od nich przez stronę pozwaną opłaty likwidacyjnej w wysokości 19.849,46 zł. Powódka nie kwestionowała wartości środków zgromadzonych na rachunkach rozliczeniowych rzeczonych umów, stanowiących podstawę ustalenia przez stronę pozwaną tejże opłaty.

Sporna natomiast była kwalifikacja postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia uprawniająca pozwaną do naliczenia opłaty likwidacyjnej w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia na danym etapie wykonywania umowy przez pryzmat przepisów chroniących konsumentów a zakazujących stosowania klauzul abuzywnych we wzorcach umownych przez przedsiębiorców (art. 385 ¹ § 1 k.c. – art. 385 ³ k.c.) oraz skuteczność zmiany sposobu naliczania tej opłaty, w drodze decyzji organu pozwanej Spółki, w stosunku do kontrahentów umów opartych na ogólnych warunkach ubezpieczenia zmienionych ową uchwałą – w tym powódki.

Określenie w jakim charakterze występowała powódka (jako Ubezpieczający) zawierając umowę ze stroną pozwaną wymaga rozważenia pojęcia konsumenta przyjętego w polskim prawie. Zawarta w art. 22 ¹ k.c. definicja konsumenta łączy kryterium przedmiotowe i podmiotowe, wskazując, że za konsumenta może być uważana tylko osoba fizyczna znajdująca się w sytuacji prawnej, polegającej na dokonywaniu czynności cywilnoprawnej, mającej wywołać skutek prawny w jej relacji z przedsiębiorcą, a ta czynność nie może być bezpośrednio związana z prowadzoną przez tę osobę działalnością gospodarczą lub zawodową. Brak bezpośredniego związku wskazanej czynności dotyczy każdej działalności gospodarczej lub zawodowej, zarówno ciągłej, jak i incydentalnej. Z uwagi na gospodarczy cel czynności konsumentem nie jest więc osoba zawierająca nawet tylko jednorazowo umowę, zastrzegającą dla niej osiągnięcie celu gospodarczego.

Nie ulega wątpliwości, że powódka zawierając umowę ze stroną pozwaną, występowała w roli konsumenta. Zawarła ją bowiem jako osoba fizyczna, dokonując czynności prawnej, której adresatem oświadczenia woli była strona pozwana jako przedsiębiorca, niezastrzegającej dla niej osiągnięcie celu gospodarczego. Taka pozycja powódki jako strony umowy wymaga, przy założeniu znacznie silniejszej pozycji ekonomicznej oraz społecznej i organizacyjnej przedsiębiorcy, zapewnienie jej jako konsumentowi równorzędności materialnej, rzeczywistej, dającej jej niezbędne „wyprzedzenie” w relacjach z przedsiębiorcą. Konieczność takiej regulacji wynika bezpośrednio z art. 76 Konstytucji RP, nakładającego na władze publiczne obowiązek ochrony konsumentów, m.in. przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Przechodząc do dalszej części rozważań, wskazać należy, iż umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (j.t. Dz. U. z 2010 r., nr 11, poz. 66). Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Następnie stwierdzić należy, iż umowa ta jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Ubezpieczycielem może być zarówno krajowy jak i zagraniczny zakład ubezpieczeń, spełniający wymogi określone ustawą o działalności ubezpieczeniowej. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, tak więc dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. Stwierdzić zatem należy, że ubezpieczyciel pozostaje zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania.

Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia – swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela. Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów. Dlatego też, ubezpieczyciel zobowiązany jest, jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie, doręczyć konsumentowi, tj. ubezpieczającemu, dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia, aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c.). Minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia określa szczegółowo ustawa o działalności ubezpieczeniowej.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Umowy te zgodnie z art. 385 ¹ k.c. podlegają kontroli pod względem zgodności z dobrymi obyczajami oraz interesami konsumentów. Postanowienia umów sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszające interesy konsumenta nie wiążą go. W myśl art. 385 ² k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść. Klauzulę generalną zawartą w art. 385 ¹ k.c. uzupełnia przykładowa lista „niedozwolonych postanowień umownych” zamieszczona w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce, klauzule, które uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami i zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Chodzi tu o takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta), z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym (trudniejszym) położeniu. Zamieszczenie w umowie któregoś z postanowień objętych wyliczeniem znacząco ułatwia wykazanie, że wypełnia ono przesłanki „niedozwolonego postanowienia umownego”. Art. 385 ³ k.c. ustanawia domniemanie, że klauzula umowna o określonej treści jest „zakazanym postanowieniem umownym”. To „domniemanie” działa „w razie wątpliwości”, a zatem wówczas, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne jest posłużenie się określoną klauzulą w obrocie. Wątpliwości te należy przesądzić, z mocy art. 385 ³ k.c., na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone.

W innych przypadkach przedsiębiorca musi wykazać, że wprowadzona do umowy klauzula, chociaż o „niedozwolonym” brzmieniu, nie kształtuje praw (obowiązków) konsumenta „w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy”. Strona, kwestionując klauzulę wzorca, nie musi jednocześnie przyporządkować jej do jednej z klauzul objętej wyliczeniem. W tym zakresie odpowiedniej kwalifikacji dokonuje Sąd.

W tym momencie wyraźnego zaznaczenia wymaga, że Sąd, dokonując rozstrzygnięcia w kwestii zasadności ustalenia i pobrania opłaty likwidacyjnej zawartej w postanowieniach ogólnych warunkach ubezpieczenia, miał przede wszystkim na uwadze wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku VI ACa 87/12 oraz wyrok w pierwszej instancji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. z dnia 7 października 2011 roku XVII Amc 1704/09 i z dnia 04 czerwca 2012 XVII Amc 974/11.

Sąd stwierdził, iż wysokość opłaty likwidacyjnej powinna być uzależniona jedynie od kosztów, jakie ponosi ubezpieczyciel w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia i wykupem jednostek uczestnictwa. Opłata likwidacyjna w wysokości 100% środków wypłaconych przez stronę pozwaną z subkonta składek regularnych powoda jest niezwykle wygórowana, niezależna od poniesionych przez pozwaną kosztów, nadmiernie obciążająca konsumenta, a tym samym rażąco naruszająca jego interesy. Wyrok ten dotyczył również postanowienia zastosowanego w niniejszej sprawie we wzorcu stanowiącym załącznik do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o treści przywołanej w tabelce do załącznika do OWU.

Na uwagę zasługuje okoliczność, iż powyższe postanowienie zostało wpisane w dniu 16 października 2012 roku do rejestru klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją nr (...) oraz 14 maja 2013 roku pod nr (...), (...).

Artykuł 479 ⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej powstaje w chwili wpisania treści postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. Wpis klauzuli do wskazanego powyżej rejestru oznacza, że jej stosowanie w jakimkolwiek wzorcu umownym jest zakazane.

Mając na względzie powyższe uznać należało, iż powołane postanowienie zawarte w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia, a także treści samej umowy nie może stanowić ważnej podstawy do ustalenia i pobrania opłaty likwidacyjnej w niniejszej sprawie, albowiem uznać je na należy za bezskuteczne. Postanowienie takie jest niewiążące dla powoda jako konsumenta względem strony pozwanej – przedsiębiorcy (art. 385 ¹ § 2 k.c.).

Z uwagi na przedstawioną powyżej argumentację, Sąd w niniejszej sprawie uznał, że zapisy zawarte w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia, a także w treści samej umowy ubezpieczenia ustalonej ostatecznie aneksem do polisy z dnia 05 listopada 2012 r., odnoszące się do ustalania i pobierania opłaty likwidacyjnej w sposób wskazany w tychże dokumentach stanowią niedozwoloną klauzulę umowną, której strona pozwana nie może zastosować wobec powoda. Podzielić bowiem należy dokonaną już ocenę, że obciążenie konsumenta opłatą likwidacyjną w wysokości pierwotnie określonej w OWU jak również w samej umowie, której nałożenie nie zostało uzgodnione indywidualnie z powódką, stanowi postanowienie umowne, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy.

Niezależnie od powyższych kwestii, zwrócić uwagę należy na ustawowe cechy umowy ubezpieczenia osobowego. Z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa (art. 830 § 1 k.c.) ubezpieczony może umowę taką wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Przepis ten ma charakter ius cogens a co za tym idzie, niedopuszczalne jest wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Możliwość wypowiedzenia jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony.

Umowa zawarta pomiędzy stronami nie wskazuje wprost, czy jest umową zawartą na czas określony czy nieokreślony, wzmianka w tym zakresie wskazana została w § 4 punkt 2 OWU, który stanowi, iż zakres ubezpieczenia obejmuje zdarzenie w postaci dożycia przez Ubezpieczającego stu lat. Wtedy też pozwany miałby wypłacać Ubezpieczającemu Wartość Rachunku (...) bez pobrania opłaty likwidacyjnej oraz opłaty od wykupu, lecz po pobraniu opłaty za przewalutowanie oraz stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych (§ 5 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 OWU). Również umowa ubezpieczenia wygasa w razie ukończenia przez Ubezpieczającego okresu stu lat (§ 25 ust. 2 pkt 6 OWU).

W ocenie Sądu, abstrahując już od kwestii nikłego prawdopodobieństwa opartego na powszechnie znanych statystycznych danych demograficznych dożycia wieku stu lat, uprawnienie do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia osobowego, jest prawem bezwzględnym, które nie może być w drodze umowy wyłączone czy znacząco ograniczone. Dlatego też zastrzeżenie przez stronę pozwaną pobierania opłat w razie skorzystania z ustawowo przyznanego prawa, stanowi ze strony pozwanego istotną barierę utrudniającą konsumentowi realizację przyznanego mu przez ustawodawcę prawa podmiotowego.

Dla oceny abuzywności danego postanowienia umownego miarodajny jest test polegający na ustaleniu hipotetycznego stanu faktycznego, w którym kwestionowany zapis nie zostałby zastrzeżony i ustalenie, jak wówczas wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta. Jeżeli konsument byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, należy przyjąć, że ma ono charakter nieuczciwy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 października 2011 roku, sygn. VI ACa 421/11). Oceniając zatem stosunki prawne pomiędzy stronami w sytuacji, gdyby nie zastrzeżono umownie żadnych opłat czy innych potrąceń za rozwiązanie umowy ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym, Sąd stwierdził, iż brak jest uregulowań w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, które dawałyby pozwanemu prawo do zatrzymywania jakichkolwiek środków z rachunku powódki.

Nie sposób odwoływać się, jak to czyni strona pozwana, do wyrwanego z kontekstu fragmentu uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2007 r. (sygn. III SK 21/06), w którym wyrażono pogląd, iż przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca określające zasady odpowiedzialności finansowej konsumenta w razie wcześniejszego wypowiedzenia umowy, ale zasady tej odpowiedzialności muszą pozostawać w związku z kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy. Wyrok ten nie może być miarodajny dla niniejszego postępowania, albowiem zapadł on na tle zupełnie odmiennego stanu faktycznego, gdzie przedmiotem badania był wzorzec odnoszący się do umowy o świadczenie usług edukacyjnych dla grup uczniów (studentów) na podstawie umów terminowych zawieranych na określony zamknięty przedział czasowy (semestr lub rok szkolny). Zasadą w takich umowach jest wywiązywanie się przez strony z nałożonych obowiązków przez cały okres, na jaki umowa została zawarta. Innymi słowy, usługodawca organizując cykl szkoleniowy musi zaplanować na ten czas własne wydatki i ma prawo oczekiwać, że druga strona umowy będzie korzystać z tych usług oraz ponosić związane z nimi wydatki w myśl zasady pacta sunt servanda.

Zupełnie zaś inaczej należy patrzeć na umowę ubezpieczenia na życie, która z samej swej istoty może zostać w każdym czasie wypowiedziana przez Ubezpieczającego, zgodnie z treścią art. 830 § 1 k.c. Tym samym z racji istnienia takowej treści przepisu, strona pozwana powinna liczyć się z tym, iż konsument ze swojego prawa może w każdym czasie skorzystać i wziąć tę kwestię pod rozwagę ustalając treść wzorca umownego. W ocenie Sądu przyznawanie konsumentowi z jednej strony możliwości skorzystania z tego prawa, z drugiej zaś czynienie tego uprawnienia iluzorycznym poprzez zastrzeżenie pobierania wysokich opłat za wykup, jest przejawem lekceważącego traktowania konsumenta i przyznanych mu praw i narusza w ten sposób dyspozycję art. 385 ¹ § 1 k.c.

Niezależnie od powyższych uwag, wątpliwości Sądu budzi sam mechanizm obliczania opłaty likwidacyjnej. Podstawą do ustalenia tejże opłaty jest wartość polisy. Ta ostatnia zaś uzależniona jest po pierwsze od ilości nabytych jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych, po drugie zaś od wyceny tych jednostek. Zakładając, że wraz z kolejną wpłaconą składką, rośnie liczba jednostek uczestnictwa na rachunku polisy konsumenta, pomimo obniżania procentowej wartości opłaty, wartość jej wcale nie musi wraz z upływem czasu maleć. Na marginesie dodać należy, iż w przypadku składki miesięcznej, inna będzie wartość opłaty za całkowity wykup wartości polisy, jeżeli ten ostatni nastąpi w styczniu, a inny w grudniu, gdy wpłaconych składek byłoby więcej o jedenaście.

Ogólne Warunki Ubezpieczenia wskazują na różne rodzaje opłat (m.in. opłatę administracyjną, za ryzyko, za zarządzanie, likwidacyjną czy transakcyjną) przy czym żadna z nich nie została w sposób choćby ogólny zdefiniowana. W szczególności w związku z przedmiotem niniejszego procesu, zastrzeżenia Sądu wzbudził brak jakiejkolwiek definicji pojęcia „opłaty likwidacyjnej”. W braku definicji umownej, zasadne jest zatem sięgnięcie do Słownika Języka Polskiego, w którym pojęcie „opłata” to określona kwota pieniężna wypłacana za pewne świadczenia, czynności, usługi, za prawo do czegoś itp. (Słownik Języka Polskiego PWN, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1979, t. II, s. 529). Według Wielkiej Encyklopedii Prawa przez „opłatę” rozumie się świadczenie pieniężne, w zamian za które podmiot ją uiszczający ma prawo żądać usługi, towaru lub działania (J. Stankiewicz (w:) E. Smoktunowicz (red.), Wielka Encyklopedia Prawa, s. 587; por. też wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2010 roku, sygn. XVII AmC 426/09). Definicji tej nie wprowadza także aneks do umowy ubezpieczenia z dnia 05 listopada 2012 r. Wprowadza on jedynie lakoniczne stwierdzenie, iż opłata likwidacyjna ustalona zgodnie ze wskazanymi w umowie oraz załączniku do OWU stawkami ryczałtowymi nie może przekroczyć sumy kwot: kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy; kosztu wystawienia polisy w wysokości 260 zł; kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia w wysokości 280,00 zł. Powyższy zabieg nie wprowadza istotnych zmian w postrzeganiu rozpoznawanego wzorca umownego, jako sprzecznego z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającego interesy powódki. Nie należy bowiem tracić z pola widzenia faktu, iż od powódki została pobrana opłata likwidacyjna w wysokości 100% środków pieniężnych zgromadzonych na jej subkoncie składek regularnych po ich umorzeniu.

Wzorzec umowny stosowany przez pozwanego w żadnym miejscu nie definiuje, za jakie świadczenia wzajemne opłata jest pobierana, ewentualnie jakie wydatki pozwanego i za co są z niej pokrywane. W ocenie Sądu konieczność sprecyzowania tej instytucji była obowiązkiem pozwanego wynikającym z powinności, jakie nakłada nań art. 385 § 1 k.c. co do jednoznacznego i przejrzystego konstruowania wzorca. Na wagę precyzyjnego zdefiniowania opłat tożsamych z tą, którą pobrał od powoda pozwany na tle niniejszej sprawy, zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku (sygn. I CSK 149/13) wskazując, iż wyjaśnienie konsumentowi w postanowieniach OWU mechanizmu wyliczania opłaty likwidacyjnej pozwoliłoby realnie ocenić ubezpieczającemu wszystkie aspekty proponowanej przez pośrednika umowy ubezpieczenia i ocenić, czy zawarcie umowy jest dla konsumenta rzeczywiście korzystne z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które mogą nastąpić w przyszłości, a które mogą go skłonić do ewentualnego wcześniejszego rozwiązania tej umowy. Sąd Najwyższy dodał również, iż skoro brak jest jednoznacznego wskazania, że opłata likwidacyjna służy pokryciu znacznych kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy, w tym kosztów akwizycji i prowizji pośrednika, a nadto ma na celu zrównoważenie szczególnego prawa przysługującego ubezpieczającemu w postaci prawa wykupu, takie więc ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta jest niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz konstruowanie jasnych i przejrzystych postanowień umownych bez zatajania jakichkolwiek okoliczności wpływających na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy.

W ocenie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, powyższe argumenty zaprezentowane przez Sąd Najwyższy, odnoszą się również do mechanizmu pobrania opłaty likwidacyjnej przez stronę pozwaną. Nie wyjaśniła ona bowiem konsumentowi w momencie zawierania umowy, na czym polega sporna opłata, za jakie świadczenia jest pobierana, próżno we wzorcu umownym szukać jakichkolwiek śladów definicji tej opłaty.

Wyjaśnienia strony pozwanej co do pokrywania ponoszonych przezeń kosztów nie są dla Sądu przekonywujące ze względu na wskazywane przez pozwanego kategorie wydatków, których poniesienie miało zostać zrekompensowane poprzez potrącenie spornej opłaty. Analiza twierdzeń strony pozwanej wskazuje, iż wydatki te nie były w żadnym razie powiązane z kosztami stricte towarzyszącymi rozwiązaniu umowy ubezpieczenia na życie. Wręcz przeciwnie, pozwana Spółka w ten sposób przerzuca na konsumentów koszty poniesione przy zawarciu umowy czy wręcz koszty ogólne własnej działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu brak jest jakichkolwiek argumentów pozwalających na poszukiwanie źródła uprawnień dla pozwanego do dokonywania potrąceń z kwoty opłaty likwidacyjnej powódki w przytoczonych okolicznościach faktycznych. Godzi się wskazać, że to pozwana posiada pełną autonomię co do podejmowanych decyzji o zorganizowaniu swej działalności. To ona decyduje o strategii sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, o tym, w jakim stopniu korzystać będzie z własnych zasobów a w jakim z usług akwizycyjnych innych firm. Pozwana a nie konsument bierze udział w ustalaniu prowizji dla pośredników, na którą to wysokość prowizji powódka nie ma żadnego wpływu.

To pozwana decyduje także o innych aspektach swej działalności w tym co do liczby otwartych placówek, zatrudnionych tam pracowników, czy wydatkach związanych z reklamą i promocją a zatem o tzw. kosztach pośrednich. Pozwana nie wykazała, by którakolwiek z tych kwestii mogła mieć adekwatny związek z kosztami rezygnacji z umowy ubezpieczenia. Ogólne Warunki Ubezpieczenia całkowicie milczą na temat tego, pokrywaniu jakich kosztów służy sporna w niniejszym procesie opłata. Konsumenci nie posiadają takiej wiedzy a nabywają ją dopiero ex-post tj. w chwili procesu.

Dążenie do pomniejszenia start bądź zapewnienia zysków dla strony pozwanej nie może prowadzić do obciążenia tymże ryzykiem oraz wszelkimi ponoszonymi przez nią kosztami drugiej strony umowy ubezpieczenia. Usprawiedliwienia dla powyższego nie stanowi nawet fakt, że umowy ubezpieczenia na życie, ze swej natury, mają długoterminowy charakter, co pozwala na rozłożenie w czasie kosztów ponoszonych przez zakład ubezpieczeń (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku, sygn. I CSK 149/13).

Już tylko porządkowo wspomnieć należy, na co zwracał uwagę powódka, że pozwana pobiera w trakcie trwania umowy szereg innych opłat m.in. opłatę administracyjną czy opłatę za zarządzanie których przeznaczenie jest również nieznane. Sama zastosowana semantyka sugeruje, że służą one pokrywaniu jakichś bieżących wydatków, stąd też uwagi pozwanego o ponoszonych kosztach, uznać należy za budzące dodatkowe wątpliwości.

W ocenie Sądu nie sposób również przyjąć jakoby do zawartej przez strony umowy ubezpieczenia w zakresie części lokacyjnej stanowiła w swej istocie umowę o świadczenie usług, a w związku z powyższym stosować należy przepisy o zleceniu. Otóż w ocenie Sądu sam fakt pobrania prowizji i jej wypłacenia nie odnosi się w żadnym razie do „wydatków, jakie poczynił przyjmujący w celu należytego wykonania umowy”. Jak wskazuje wprost sama strona pozwana prowizja wypłacana agentowi ma byt niezależny od samego wykonywania umowy przez strony pozwanej, a strice związana jest z samym faktem zawarcia umowy. W ocenie Sądu zatem stosowanie na kanwie niniejszej sprawy przepisów dotyczących umów zlecenia są całkowicie bezzasadne. Na uwagę w tym zakresie zasługuje również okoliczność, iż to powódka samodzielnie zarządzała lokowaniem swoich środków.

Ponadto zdaniem Sądu, strony umowy, w której jedna z nich jest zakładem ubezpieczeń w § 3 OWU jasno sprecyzowały jaki jest nadrzędny cel oraz przedmiot zawieranej umowy, którym jest przede wszystkim ubezpieczenie życia powódki. Wskazały także warunki, w których nastąpi wypłata świadczenia ubezpieczeniowego, zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela, osobę upoważnioną do odbioru świadczenia, ustalania wysokości kosztów. Pomimo, iż przeważa w niej niewątpliwie aspekt kapitałowy, nie zmienia to jej charakteru o ile zachowane zostaną wymogi dotyczące minimalnej treści tego stosunku określone w uregulowaniach ustawowych. Zastosowanie w niniejszej sprawie art. 746 § 1 k.c. w niniejszym postępowaniu doprowadziłoby do obejścia uregulowań szczególnych dla tego typu stosunków prawnych zawartych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej zwłaszcza przepisów art. 13 ust. 4 pkt 2 i 5. Tak więc nie sposób kwestię naliczenia spornej opłaty likwidacyjnej postrzegać przez pryzmat przepisów o zleceniu.

Strona pozwana sama przyznaje, iż wydatki poniosła w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia na życie - a nie jej rozwiązania. Korzyścią pozwanej jest zatem zatrzymanie części wartości rachunku powódki po rozwiązaniu umowy. Pozwana nie wykazała, że w tym właśnie momencie zużyła tak ujętą korzyść. Treść jej oświadczeń wskazywała wprost, że odmawiała on wydania tych korzyści z uwagi na własne wydatki, które poniosła we wcześniejszych fazach umowy i poprzez zatrzymanie korzyści chciała sobie ów uszczerbek zrekompensować. Należ zauważyć, iż kwota odpowiadająca prowizji agenta ubezpieczeniowego została przekazana na jego rzecz, a zatem doszło do spłaty długu pozwanej Spółki względem takiego agenta ubezpieczeniowego. Tym samym pozwana Spółka osiągnęła też swojego rodzaju korzyść, a zatem doszło też do wzbogacenia.

W konsekwencji Sąd doszedł do wniosku, iż brak było podstaw do zatrzymania części wypłacanej powódce wartości świadczenia przez stronę pozwaną. Bezpodstawnie potrącona kwota opłaty likwidacyjnej w kwocie 19.849,46 zł winna być zwrócona powódce według konstrukcji zwrotu nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 § 1 k.c., albowiem odpowiedzialność strony pozwanej lokuje się w płaszczyźnie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.).

Mając na względzie wszystkie powyższe okoliczności Sąd w punkcie I. sentencji wyroku na podstawie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., art. 385 ³ pkt. 12 k.c., a także art. 410 § 1 w zw. art. 405 k.c., zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 19.849,46 zł tytułem zwrotu nienależnie potrąconej opłaty likwidacyjnej.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd uznał, iż powódce należą się odsetki ustawowe od dnia następującego po bezskutecznym upływie terminu wskazanego w wezwaniu strony pozwanej do spełnienia świadczenia. Należy bowiem przyjąć, iż zobowiązanie strony pozwanej w niniejszej sprawie ma charakter bezterminowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, LEX nr 7893 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, nr 7, poz. 93), co oznacza, iż termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 k.c. do zwrotu wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 roku w sprawie I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 r., w sprawie I CSK 17/05, nie publ.., oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 06 marca 1991 roku w sprawie sygn. akt III CZP 2/91, OSNC 1991/7/93).

O kosztach postępowania w przedmiotowym procesie Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. mając na uwadze art. 99 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Niewątpliwie przegraną w niniejszej sprawie jest strona pozwana.

Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powódki tytułem kosztów procesu składają się koszty zastępstwa procesowego powódki przez radcę prawnego w kwocie 2.400,00 zł ustalone na podstawie § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 j. t. ze zm.) powiększone o opłatę skarbową od dokumentu pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł oraz opłatę sądową od wniesionego pozwu uiszczoną w kwocie 993,00 zł.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji wyroku.

13-08-2015 SSR Anna Wypych – Knieć

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi powódki ( bez pouczenia o apelacji).

13/08/2015.