Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

Sygn. akt I C 686/23

Uzasadnienie wyroku zaocznego z dnia 3 listopada 2023 r.

W pozwie z dnia 16 marca 2023 r. powód (...) S.A. z siedzibą
w W. żądał zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego S. K. kwoty 5.418,00 zł wraz z bliżej określonymi umownymi odsetkami za opóźnienie oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia i wnioski:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód przedstawił dokument obejmujący postanowienia umowy pożyczki, z którego jednoznacznie wynikało, że zobowiązanie pozwanego obejmowało:

- zwrot pożyczki w kwocie 6.000,00 zł,

- zapłatę opłaty przygotowawczej w kwocie 129,00 zł,

- zapłatę wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 4.971,00 zł oraz

- zapłatę wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy (...) w kwocie 900,00 zł.

W sprawie niniejszej wszczętej przeciwko pozwanemu jako konsumentowi z powództwa przedsiębiorcy Sąd Rejonowy zobowiązany był ocenić dopuszczalność postanowień umowy pożyczki stanowiącej podstawę roszczenia.

Wątpliwości Sądu Rejonowego budziła zasadność żądania zapłaty wynagrodzenia prowizyjnego za udzielenie przedmiotowej pożyczki w kwocie 4.971,00 zł.

Roszczenie o zapłatę pozaodsetkowych kosztów pożyczki nie naruszało wprawdzie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

Według art. 36a ust. 1 w zw. z art. 5 pkt 6a tej ustawy maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, tj. wszystkich kosztów, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek, oblicza się według wzoru:

𝑀𝑃𝐾𝐾 ≤ (𝐾 × 25%) + (𝐾 × 𝑛/𝑅 × 30%),

w którym poszczególne symbole oznaczają:

(...) maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu,

K - całkowitą kwotę kredytu,

n - okres spłaty wyrażony w dniach,

R - liczbę dni w roku.

W okolicznościach sprawy niniejszej, gdzie 𝑀𝑃𝐾𝐾 ≤ (6.000,00 zł × 25%) + (6.000,00 zł × 1106 dni / 365 dni × 30%), maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu nie mogła przekraczać 6.954,25 zł.

Umówione pozaodsetkowe koszty kredytu w postaci sumy opłaty przygotowawczej, wynagrodzenia prowizyjnego oraz wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy (...) w łącznej kwocie 6.000,00 zł (suma kwot 129,00 zł, 4.971,00 zł oraz 900,00 zł) nie przekraczały zaś tej kwoty.

Ponadto w myśl art. 36a ust. 2 tej ustawy pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu.

Skoro pożyczka została udzielona w kwocie 6.000,00 zł, umówione pozaodsetkowe koszty pożyczki w kwocie 6.000,00 zł nie przewyższały kwoty pożyczki.

Niemniej, roszczenie o zapłatę przez pozwanego wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 4.971,00 zł za udzielenie pożyczki w kwocie 6.000,00 zł okazało się nieskuteczne ze względu na naruszenie art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego.

Według tego przepisu postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), a nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze Kodeksu cywilnego oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się
w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Przedsiębiorca, który z przyczyn faktycznych lub prawnych może jednostronnie określić treść klauzuli wiążącej konsumenta, powinien zachować się lojalnie i uwzględnić jego uzasadnione interesy, kompensując w ten sposób brak rzeczywistego wpływu konsumenta na jej treść. Jeżeli tego nie czyni, działa nielojalnie, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. W celu ustalenia czy dana klauzula znacząco narusza interesy konsumenta trzeba natomiast w szczególności wziąć pod uwagę czy pogarsza ona położenie prawne konsumenta w stosunku do tego, które - w braku umownej regulacji - wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, LEX nr 2504739).

Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania. Natomiast naruszenie interesów konsumenta, aby mogło zostać uznane za rażące, przede wszystkim musi być doniosłe, znaczące. Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej. Należy uwzględnić także takie aspekty, jak niewygodę organizacyjną, stratę czasu, nierzetelne traktowanie czy naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, LEX nr 846537).

Przepis art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego służyć ma realizacji celów dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95 z 21 kwietnia 1993 r., str. 29—34, Polskie wydanie specjalne: Rozdział 15 Tom 2 str. 288 – 293, sprostowanie Dz.U. L 276 z 13 października 2016 r., str. 17), gdzie pojęciu dobrych obyczajów odpowiada pojęcie dobrej wiary.

Według ust. 16 preambuły tej dyrektywy przedsiębiorca spełnia wymaganie działania
w dobrej wierze, jeżeli traktuje konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, należycie uwzględniając jego prawnie uzasadnione roszczenia (uzasadnione interesy – zważywszy na francuską i angielską wersję językową tekstu dyrektywy - les intérêts légitimes, legitimate interests).

W okolicznościach sprawy niniejszej ustalona w umowie kwota wynagrodzenia prowizyjnego odpowiadała ponad 82% kapitału udzielonej pożyczki (iloraz 4.971,00 zł i 6.000,00 zł wynosił 0, (...)). Wysokość wynagrodzenia prowizyjnego była zatem rażąco wygórowana. Zastrzegając wynagrodzenie prowizyjne w tej kwocie naruszono więc dobre obyczaje oraz w sposób rażący interes pozwanego jako konsumenta ze względu na rażąco wygórowane obciążenie konsumenta kosztami udzielenia pożyczki w sposób sprzeczny z regułą uczciwego obrotu handlowego.

Status pozwanego jako konsumenta przy zawieraniu umowy pożyczki nie budził wątpliwości w myśl art. 22 ¹ Kodeksu cywilnego, według którego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W okolicznościach sprawy niniejszej nic nie wskazywało na to, aby zawarcie umowy pożyczki związane było z tego rodzaju działalnością pozwanego. Z kolei status powoda jako przedsiębiorcy nie budził wątpliwości w świetle art. 43 ¹ Kodeksu cywilnego.

Ustalenie umowne wynagrodzenia prowizyjnego z pewnością nie zostało objęte indywidualnym uzgodnieniem z pozwanym, skoro postanowienie przewidujące wynagrodzenie prowizyjne zostało zawarte w projekcie umowy pochodzącym niewątpliwie wyłącznie od powoda.

Wynagrodzenie prowizyjne nie stanowiło ponadto świadczenia głównego z umowy pożyczki, skoro brak było jakichkolwiek przeszkód prawnych, aby pożyczka mogła zostać udzielona bez zastrzegania prowizji, jedynie w zamian za świadczenie polegające na zwrocie kapitału pożyczki wraz z umówionymi odsetkami kapitałowymi (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2021 r., III CZP 43/20, LEX nr 3246823, według której wynagrodzenie prowizyjne (prowizja), stanowiące wynagrodzenie z tytułu udzielenia pożyczki, przewidziane w umowie pożyczki, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego).

Wobec powyższego powództwo podlegało oddaleniu w zakresie żądania zapłaty wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 4.971,00 zł.

Podobnie nieskuteczne ze względu na naruszenie art. 385 ¹ § 1 Kodeksu cywilnego okazało się roszczenie o zapłatę przez pozwanego wynagrodzenia z tytułu przyznania (...) w kwocie 900,00 zł.

W istocie wynagrodzenie takie stanowiło opłatę za przedłużenie terminu spłaty pożyczki, skoro skorzystanie z (...) polegało na odroczeniu płatności dwóch rat oraz albo obniżeniu wysokości czterech rat i udzieleniu dodatkowego okresu kredytowania.

Okoliczność, że postanowienia umowne przewidujące zobowiązanie pozwanego do zapłaty tego rodzaju opłaty za przedłużenie terminu spłaty pożyczki także nie zostały indywidualnie uzgodnione z pozwanym nie budziła żadnych wątpliwości. Poza sporem pozostawała okoliczność, że treść także tych postanowień zawarta była we wzorcu umownym wykorzystywanym przez pożyczkodawcę w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.

Postanowienia umowne przewidujące zobowiązanie pozwanego do zapłaty tego rodzaju opłaty za przedłużenie terminu spłaty pożyczki niewątpliwie również nie kwalifikowały się jako postanowienia określające świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie Kodeksu cywilnego, skoro brak było jakichkolwiek przeszkód prawnych, aby pożyczka mogła zostać udzielona bez zastrzegania takiej opłaty, jedynie w zamian za świadczenie polegające na zwrocie kapitału pożyczki wraz z umówionymi odsetkami kapitałowymi.

Pozwalało to na dokonanie oceny także tych postanowień z punktu widzenia zachowania przy ich kształtowaniu dobrych obyczajów, bez rażącego naruszenia interesu pozwanego jako konsumenta.

W okolicznościach sprawy niniejszej postanowienia umowne przewidujące zobowiązanie pozwanego do zapłaty tego rodzaju opłaty za przedłużenie terminu spłaty pożyczki również okazały się sprzeczne z dobrymi obyczajami i prowadziły do rażącego naruszenia interesów pozwanego jako konsumenta, ponieważ skutkowały tym, że całość pozaodsetkowych kosztów pożyczki stała się rażąco wygórowana i nadmiernie obciążająca powoda. Prowizja za udzielenie pożyczki, jak wspomniano, odpowiadała ponad 82% kapitału pożyczki, a w połączeniu z opłatą za przedłużenie terminu spłaty pożyczki, wynoszącą 15% kapitału pożyczki (iloraz 900,00 zł i 6.000,00 zł wynosił 0,15), całość pozaodsetkowych kosztów pożyczki wynosiła ponad 97% kapitału pożyczki.

Wobec powyższego powództwo podlegało oddaleniu także w zakresie żądania zapłaty wynagrodzenia z tytułu przyznania (...) w kwocie 900,00 zł, w istocie stanowiącego opłatę za przedłużenie terminu spłaty pożyczki.

Wysokość należnych odsetek umownych od kapitału pożyczki należało ustalić na podstawie art. 359 § 2, 2 ¹ i 2 ² Kodeksu cywilnego, według których jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych, a maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne), jeżeli zaś wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

W trakcie trwania zobowiązania ustalone odsetki umowne przekroczyły wartość odsetek maksymalnych obowiązujących w danym czasie. Uwzględnić można było zatem wyłącznie maksymalną dopuszczalną wartość odsetek kapitałowych według następującego wyliczenia.

Wartość odsetek dla kwoty: 6.000,00 zł

Okres Liczba dni Stawka procentowa Wartość odsetek

29.05.2020 - 16.02.2021 264 7.20% 312,46 zł

09.04.2020 - 28.05.2020 50 8.00% 65,75 zł

18.03.2020 - 08.04.2020 22 9.00% 32,55 zł

07.02.2018 - 17.03.2020 770 9.96% 1.260,69 zł

Łączna wartość odsetek: 1.671,45 zł

Pozostała wartość kapitału: 6.000,00 zł

Łącznie do zapłaty: 7.671,45 zł

Wobec nieskuteczności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 4.971,00 oraz roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu przyznania (...) w kwocie 900,00 zł, roszczenia wywodzone z umowy pożyczki względem pozwanego musiały ograniczać się do zwrotu kapitału pożyczki wraz maksymalnymi odsetkami kapitałowymi w łącznej kwocie 7.671,45 zł oraz zapłaty opłaty przygotowawczej w kwocie 129,00 zł – w sumie do kwoty 7.800,45 zł.

Poza sporem pozostawała natomiast okoliczność, że pozwany zapłacił powodowi tytułem pożyczki dotychczas łącznie kwotę 8.130,00 zł.

Skuteczne wobec pozwanego roszczenia wywodzone z umowy pożyczki zostały więc zaspokojone w całości.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji.

Sędzia Robert Bełczącki