Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

Sygn. akt I C 230/23

Uzasadnienie wyroku z dnia 29 września 2023 r.

W pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. powód M. K. żądał zasądzenia kwoty 2.002,32 zł tytułem nienależnych świadczeń wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym pozwany żądał oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych.

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następujące ustalenia i wnioski:

W świetle zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zakresie obejmującym żądanie zasądzenia od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. na rzecz powoda M. K. kwoty 1.239,30 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 marca 2022 r. do dnia zapłaty.

Podstawę prawną zasądzenia roszczenia stanowił art. 405 k.c., według którego kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Przepis ten w myśl art. 410 § 1 k.c. stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Według art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli podstawa świadczenia odpadła.

W okolicznościach sprawy niniejszej niedozwolone w myśl w art. 385 ¹ § 1 k.c. okazały się postanowienia umowne przewidujące zobowiązania powoda do zapłaty poszczególnych opłat za przedłużenie terminu spłaty pożyczek.

Na podstawie art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Niewątpliwa była okoliczność, że powód zawierał umowy pożyczek jako konsument w myśl art. 22 ¹ k.c., a pożyczkodawcy przysługiwał status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43 ¹ k.c.

Okoliczność, że postanowienia umowne przewidujące zobowiązania powoda do zapłaty poszczególnych opłat za przedłużenie terminu spłaty pożyczek nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodem nie budziła żadnych wątpliwości. Poza sporem pozostawała okoliczność, że treść tych postanowień zawarta była we wzorcu umownym wykorzystywanym przez pożyczkodawcę w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.

Postanowienia umowne przewidujące zobowiązania powoda do zapłaty poszczególnych opłat za przedłużenie terminu spłaty pożyczek niewątpliwie nie kwalifikowały się jako postanowienia określające świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c., skoro brak było jakichkolwiek przeszkód prawnych, aby każda z pożyczek mogła zostać udzielona bez zastrzegania takich opłat, jedynie w zamian za świadczenie polegające na zwrocie kapitału pożyczki wraz z umówionymi odsetkami kapitałowymi.

Pozwalało na dokonanie oceny tych postanowień z punktu widzenia zachowania przy ich kształtowaniu dobrych obyczajów, bez rażącego naruszenia interesu powoda jako konsumenta.

Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w danym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, LEX nr 1413038).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. Przedsiębiorca, który z przyczyn faktycznych lub prawnych może jednostronnie określić treść klauzuli wiążącej konsumenta, powinien zachować się lojalnie i uwzględnić jego uzasadnione interesy, kompensując w ten sposób brak rzeczywistego wpływu konsumenta na jej treść. Jeżeli tego nie czyni, działa nielojalnie, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami. W celu ustalenia czy dana klauzula znacząco narusza interesy konsumenta trzeba natomiast w szczególności wziąć pod uwagę czy pogarsza ona położenie prawne konsumenta w stosunku do tego, które - w braku umownej regulacji - wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, LEX nr 2504739).

Z dobrymi obyczajami kłóci się takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. Chodzi o postępowanie, które potocznie jest rozumiane jako nieuczciwe, nierzetelne, sprzeczne z akceptowanymi standardami działania. Natomiast naruszenie interesów konsumenta, aby mogło zostać uznane za rażące, przede wszystkim musi być doniosłe, znaczące. Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej. Należy uwzględnić także takie aspekty, jak niewygodę organizacyjną, stratę czasu, nierzetelne traktowanie czy naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, LEX nr 846537).

Pojęciu dobrych obyczajów, użytemu w art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ² k.c., na gruncie dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich odpowiada pojęcie dobrej wiary.

Według ust. 16 preambuły tej dyrektywy przedsiębiorca spełnia wymaganie działania w dobrej wierze, jeżeli traktuje konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, należycie uwzględniając jego prawnie uzasadnione roszczenia (uzasadnione interesy – zważywszy na francuską i angielską wersję językową tekstu dyrektywy – les intérêts légitimes, legitimate interests).

W okolicznościach sprawy niniejszej postanowienia umowne przewidujące zobowiązania powoda do zapłaty poszczególnych opłat za przedłużenie terminu spłaty pożyczek okazały się sprzeczne z dobrymi obyczajami i prowadziły do rażącego naruszenia interesów powoda jako konsumenta, ponieważ skutkowały tym, że całość pozaodsetkowych kosztów każdej z pożyczek stała się rażąco wygórowana i nadmiernie obciążająca powoda. Prowizja za udzielenie każdej z pożyczek wynosiła 20,18% kapitału pożyczki, a w połączeniu z opłatą za przedłużenie terminu spłaty każdej z pożyczek, wynoszącą 12,20% kapitału pożyczki, całość pozaodsetkowych kosztów każdej z pożyczek wynosiła 32,38% kapitału pożyczki.

Zapłacone przez powoda w wykonaniu niedozwolonych postanowień umownych poszczególne opłaty za przedłużenie terminu spłaty każdej z pożyczek podlegały zatem zwrotowi w łącznej kwocie 1.239,30 zł.

W zakresie roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie zachodziła podstawa do uwzględnienia powództwa za okres od 1 marca 2022 r. do dnia zapłaty.

Zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zobowiązaniem o charakterze bezterminowym, przewidzianym w art. 455 k.c., tj. takim, w którym termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2014 r., III CSK 36/14, OSNC 2016/1/5, LEX nr 1621345; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, OSNC 2001/11/166, LEX nr 49111; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991/7/93, LEX nr 3642). W myśl tego przepisu świadczenie z takiego zobowiązania powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Skoro wezwanie do zapłaty zostało pozwanemu doręczone w dniu 21 lutego 2022 r., a odpowiedzi na to wezwanie pozwany udzielił w dniu 22 lutego 2022 r., stan opóźnienia pozwanego z dniem 1 marca 2022 r. nie budził wątpliwości.

Wysokość odsetek za opóźnienie należało natomiast ustalić na podstawie art. 481 § 2 k.c., według którego to przepisu jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Okoliczność, że pozwany był jedynie pośrednikiem kredytowym nie stanowiła przeszkody do uwzględnienia powództwa o zwrot nienależnych świadczeń ze względu na to, że odpadła podstawa świadczeń wobec jej niedozwolonego w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. charakteru.

Niewątpliwie przysporzenie, gdy chodzi o nienależnie zapłacone przez powoda poszczególne opłaty za przedłużenie terminu spłaty każdej z pożyczek, nastąpiło na rzecz pozwanego, skoro to pozwany opłaty te pobrał. Na tym polegające przysporzenie po stronie pozwanego oraz zubożenie po stronie powoda pozostawało w bezpośrednim związku przyczynowym.

Natomiast okoliczność, że pozwany nienależnie zapłacone przez powoda opłaty przekazał następnie pożyczkodawcy w wykonaniu zawartej z nim umowy o pośrednictwo kredytowe, sama w sobie nie niweczyła roszczenia powoda o ich zwrot przez pozwanego.

Według bowiem art. 407 k.c. jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.

W sprawie niniejszej pozwany nie udowodnił jednak, że nienależnie zapłacone przez powoda opłaty przekazał pożyczkodawcy bezpłatnie.

Niezasadne natomiast okazało się powództwo w zakresie obejmującym żądanie zasądzenia od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. na rzecz powoda M. K. kwoty 763,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 marca 2022 r. do dnia zapłaty.

Kwota ta stanowiła w istocie prowizję (723,17 zł) oraz odsetki kapitałowe umowne (39,85 zł) przewidziane w umowie pożyczki zawartej przez pozwanego w dniu 28 stycznia 2020 r., gdzie kapitał pożyczki wynosił 4.859,89 zł.

Tak ustalone prowizja oraz odsetki kapitałowe umowne łącznie wynosiły 15,70% kapitału pożyczki. Nie były zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami i nie prowadziły do rażącego naruszenia interesów powoda jako konsumenta, skoro nie były rażąco wygórowane i nadmiernie obciążające powoda.

Podstawę zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.117,00 zł tytułem kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, stanowiły art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 oraz art. 99 Kodeksu postępowania cywilnego, według których strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), w tym wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego, a od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

W myśl art. 100 Kodeksu postępowania cywilnego w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli określenie należnej sumy zależało od oceny sądu, tak jak to miało miejsce w sprawie niniejszej, gdy chodzi o niedozwolony charakter postanowień umownych.

Podstawę ustalenia wysokości wynagrodzenia adwokata stanowił zaś § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji.

sędzia Robert Bełczącki